Қозоғистон ва Вьетнам: ўзаро манфаат ва ишонч асосидаги ҳамкорлик
ASTANA. Kazinform – ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таклифига биноан Вьетнам Коммунистик партияси Марказий Қўмитаси Бош котиби То Лам 5-7 май кунлари Қозоғистонда бўлади. Давлат ташрифи доирасида савдо-иқтисодий, сармоявий ва гуманитар соҳаларни қамраб олган қатор музокаралар ўтказилади. Ўтган 30 йил ичида икки давлат ўртасидаги алоқалар қандай мустаҳкамланди? Kazinform мухбири ушбу мавзуни таҳлил қилди.
Сиёсий алоқаларни ўрнатиш
Умуман олганда, Вьетнам Қозоғистондан жуда олисда кўринади, лекин у мустақилликка эришгандан сўнг Қозоғистонни тан олган давлатлардан биридир. ҚР Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, 1991 йил 27 декабрда Вьетнам Қозоғистон мустақиллигини тан олган, 1992 йил 29 июнда эса икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилган.
Икки йил ўтиб, 1994 йил июнь ойида Вьетнам Бош вазири Во Ван Киет Қозоғистонга биринчи расмий ташриф билан келди. 2011 йил октябрь ойи охири ноябрь ойи бошида Қозоғистоннинг ўша пайтдаги президенти Нурсултон Назарбоев Вьетнамга расмий ташриф билан борди. Орадан бир йил ўтиб Вьетнам етакчиси Чионг Тан Шанг Қозоғистонга давлат ташрифи билан келди.
Бу келишув ва муносабатлар кейинчалик давом этди. 2022 йилда Вьетнам вице-президенти Во Тхи Ань Суан Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгашнинг олтинчи саммитида иштирок этиш учун Қозоғистон пойтахтига келди. Ушбу ташриф доирасида у Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев билан икки томонлама учрашувлар ўтказди.
2023 йил август ойида Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Вьетнамга расмий ташриф билан борди. Унда бир қанча муҳим музокаралар ўтказилди. Натижада ўша ташриф давомида Қозоғистон ва Вьетнам ўртасида 12 та ҳужжат имзоланди.
Бундан ташқари, икки давлат парламентлараро, партиялараро ҳамкорликни, олий даражадаги ҳамда ташқи ишлар вазирликлари даражасидаги алоқаларни қўллаб-қувватлайди. Парламентлараро алоқаларни мустаҳкамлаш мақсадида дўстлик гуруҳлари ҳам ташкил этилган.
Савдо-иқтисодий ҳамкорлик
Ўтган 3 йилга назар ташлайдиган бўлсак, Қозоғистон ва Вьетнам ўртасидаги товар айирбошлаш, яъни савдо айланмаси жадал суръатлар билан ўсиб бораётганини кўриш қийин эмас. Масалан, Қозоғистон Республикаси Давлат даромадлари қўмитаси маълумотларига кўра, икки давлат ўртасида 2022 йилда 600 миллион доллар, 2023 йилда 979,2 миллион доллар, 2024 йилнинг январь-октябрь ойларида эса 752,8 миллион долларлик савдо амалга оширилган. Кейинги мақсад – 1,5 миллиард долларлик кўрсаткичга эришиш.
Икки давлат бир-бирига қандай товарлар экспорт қилди? Қозоғистон томони 2024 йилнинг январидан октябригача 192 миллион долларлик 94,1 минг тонна товар экспорт қилди. Бунга қайта ишланмаган металлар, тўқимачилик маҳсулотлари, қайта ишланмаган рух, наушниклар, балиқ емлари, товуқ, мол гўшти, чўчқанинг ичак-қоринлари ва бошқа қурилмалар киради.
Вьетнам Қозоғистонга 560,7 миллион долларлик 24,1 минг тонна маҳсулот етказиб берди. Энг кенг тарқалган нарсалар смартфонлар, телевизорлар, пойабзаллар, чангютгичлар, принтерлар, ёнғоқлар, сумкалар, шиналар ва зираворлар эди.
Маданий-гуманитар алоқалар
2012 йилда Қозоғистонда Вьетнам маданият кунлари, бир йилдан сўнг Вьетнамда Қозоғистон маданият кунлари бўлиб ўтди. Шунингдек, 2013 йилдан бошлаб Ханой педагогика университетида Абай номидаги фан ва маданият маркази фаолият юритмоқда. 2014 йилда Абай номидаги Қозоғистон Миллий педагогика университетида Вьетнам маданияти ва таълим марказининг очилиш маросими бўлиб ўтди.
2020 йилдан 2023 йилгача Абайнинг “Қора сўзлар” китоби Вьетнам тилида тақдим этилди, VTV-1 давлат телеканалида ва Ханойдаги миллий кино марказида “Олмос қилич. Қозоқ хонлиги” фильми Вьетнам тилида намойиш этилди. Дананг шаҳрида қозоқ киноси кунлари бўлиб ўтди, у ерда “Қозоқ эртаклари”нинг уч жилдлиги чоп этилди, Илияс Есенберлиннинг вьетнам тилидаги “Кўчманчилар” тарихий трилогияси тақдим этилди.
Туризм ва сармоя: икки давлат бир-бирига нима таклиф қилиши мумкин?
Синолог, China Center Хитой тадқиқотлари маркази директори Адил Қаукеновнинг фикрича, Вьетнам бугунги кунда жадал ривожланаётган, ялпи ички маҳсулоти, аҳолиси ва қудрати катта, иқтисодий, ҳарбий ва ташқи сиёсатда улкан ютуқларга эришаётган давлатдир. Яъни, Вьетнам ўз минтақасида, Жануби-Шарқий Осиёда жуда истиқболли давлат ҳисобланади.
“Қозоғистон ва Вьетнам умумий чегарага эга эмаслиги аниқ. Бу икки давлат ўртасидаги муносабатларга маълум чекловлар қўяди. Бироқ, бу мамлакатнинг бугунги ривожланишини эътиборсиз қолдириб бўлмайди.
Мисол учун, Вьетнам ва Қўшма Штатлар ўртасидаги мураккаб тарихга қарамай, Америка президентлари ҳам Вьетнамга ташриф буюришди. Бундан ташқари, Вьетнам Қозоғистонни ўз ичига олган ЕОИИ билан яхши ишлайди, чунки у Россия билан узоқ йиллик яқин алоқаларга эга. Яхши сиёсий ва иқтисодий алоқалари туфайли улар денгиз йўлларидан, айниқса Владивосток портларидан фойдаланишлари мумкин. Ўша порт орқали ёки Хитой орқали Вьетнам билан ташқи савдони ривожлантириш имконияти мавжуд. Бу йўналишлар Вьетнам учун ҳам фойдали”, – дейди эксперт.
Қаукенов, шунингдек, Вьетнам ҳозирда туризм соҳасида фаол ривожланаётганини таъкидлади. Халқаро тоифадаги янги пляжлар очилмоқда ва улар аллақачон қозоғистонлик сайёҳлар орасида машҳур бўлиб улгурди. Қозоғистондан Вьетнамга тўғридан-тўғри чартер ва баъзи мунтазам рейслар мавжуд.
“Аммо бу салоҳият тўлиқ амалга оширилмаган. Дарҳақиқат, Астана ва йирик шаҳарлар ўртасида мунтазам авиақатновлар йўқ. Масалан, Ханой ва Хошимин йўналиши. Қозоғистон ҳам Марказий Осиёда жадал ривожланаётган давлат бўлгани учун икки давлат ўртасида ҳеч қандай зиддият йўқ, аксинча, туризм ва савдо соҳаларида умумий манфаатлар мавжуд. Буларнинг барчасини ривожлантириш мумкин”, – дея қўшимча қилди Адил Қаукенов.
Ҳозирда Вьетнамнинг йирик авиакомпанияси VietJet Қозоғистон бозорига кирди, бироқ ҳозирча у сайёҳлик йўналишлари билан чекланган. Бу Қозоғистон шаҳарлари ва Вьетнам тараққиёт марказлари ўртасида алоқа ўрнатиш имконини беради. Ишбилармонлик алоқалари ва ўзаро сармоя ҳақида гапирадиган бўлсак, мунтазам рейслар нафақат сайёҳлар, балки ишбилармонлик алоқаларини мустаҳкамлаш учун ҳам зарур бўлади.
“Вьетнам Қозоғистон фуқаролари учун визасиз давлатга айланди. Бу сиёсий ҳаракат, лекин ҳар икки томон учун ҳам катта фойда келтиради. Вьетнам қозоғистонлик сайёҳлар оқимини қабул қилмоқда ва бу қозоғистонликлар учун яхши имкониятдир. Қозоғистонда чет элга тез-тез саёҳат қиладиган ўрта синф бор. Бу омиллар Қозоғистон паспортининг қийматини оширади.
Европа Иттифоқи эса Қозоғистон фуқароларига нисбатан ҳамон бироз совуққон, чунки Шенген визасини олиш жуда қийин. Бу истиқболли бўлса-да, аслида жуда кўп тўсиқлар мавжуд. Вьетнам, аксинча, Қозоғистон фуқаролари ва уларнинг паспортларини ҳурмат қилади. Бу жуда муҳим нуқта", – дейди эксперт.
Нутқ сўнгида Адил Қаукенов “Қозоғистон Вьетнамга нима таклиф қилиши мумкин?” деган саволига ҳам жавоб берди. Унинг сўзларига кўра, Вьетнам Қозоғистонга туризм, денгиз ва сармоявий имкониятларни тақдим этади. Қозоғистон эса Вьетнам учун ўз бизнесини кенгайтириш учун платформа бўлиши мумкин. Вьетнамлик тадбиркорлар Қозоғистонга сармоя киритиш ва фойда олиш имкониятига эга. Бу иш ўринларини яратади, солиқ тўланади, янги технологияларга йўл очади. Шунинг учун Вьетнам сармояларини жалб қилиш муҳим ва зарур вазифадир.