Қозоғистон уч йил ичида “рақамли куч”га айлана оладими
ASTANA. Kazinform - 8 сентябрда Президент Қасим-Жомарт Тоқаев ўз Мурожаатномасида сунъий интеллектни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратди. Давлат раҳбари мамлакатимизга улкан мақсад қўйди – Қозоғистонни уч йил ичида рақамли давлатга айлантириш. Бу мақсад қанчалик реал ва қандай қадамлар қўйилиши керак - Kazinform мухбири материалида ўқинг.
Янги вазирлик ва Рақамли кодекс: нима ўзгаради
Эслатиб ўтамиз, Қозоғистонда Сунъий интеллект ва рақамли ривожланиш вазирлиги ташкил этилади. Янги вазирликни ташкил этиш ташаббуси мантиқий ва ўз вақтида, – дейди “Атамекен” Миллий тадбиркорлар палатаси “Ахборот технологиялари” саноат кенгаши раҳбари ўринбосари Виталий Пустовойтенко.
“Уч йил ичида амалга ошириш ва рақамли кучга айланиш мумкин. Қозоғистоннинг рақамли давлат сифатидаги салоҳиятини – давлат хизматларини рақамлаштиришни ривожлантириш ва барча зарур ахборот тизимларини тайёрлашни ҳисобга олсак, бу база шаклланган деб айтишимиз мумкин. Айни пайтда платформанинг пойдевори ишлаб чиқиляпти, унинг асосида барча давлат функциялари қайта тузилади, давлат хизматлари автоматлаштирилади ва рақамлаштирилади”, - дея тушунтиради суҳбатдош.
Амалга ошириш хусусий сектор билан биргаликда, маҳаллий мутахассислар ва компанияларни жалб этилган ҳолда амалга оширилиши керак, улар атрофида кучли кластер шаклланган, дейди суҳбатдош. Шу билан бирга, ушбу вазифаларни миллий бизнес субъектлари ўртасида тақсимлашнинг янада содда ва шаффоф механизмини жорий этиш зарур.
"Янги вазирлик намуна бўлишини ҳисобга олсак, бу бизнинг режаларимизни тезда амалга оширишга имкон беради", - деб қўшимча қилди Виталий Пустовойтенко.
Мутахассисларнинг фикрича, рақамли кодексни қабул қилиш ҳозир жуда муҳим, чунки у ишонч ва сармоя асоси, Қозоғистонни рақамли кучга айлантириш учун асос бўлиши мумкин. Сунъий интеллект ва бошқа соҳаларни ривожлантириш жиддий сармояларни талаб қилади. Шунинг учун инвесторлар фуқаролар ва корхоналар каби ўйин қоидаларини аниқ тушунишлари керак.
“Технология ҳозир қонунларга қараганда тезроқ ривожланяпти. Агар биз бугунги кунни мувофиқлаштирмасак, келажакда маълумотлар хаосига ва ўсиб бораётган ишончсизликка дуч келишимиз мумкин. Сунъий интеллект ноқонуний мақсадларда қўлланилиши мумкин: дипфейк, инсофсиз реклама, таниқли шахсларнинг яратилган суратлари ёрдамида фуқароларни шубҳали лойиҳаларга жалб этиш ҳолатлари пайдо бўлади”, - мисол келтирди Пустовойтенко.
Сунъий интеллект қайси соҳаларда жуда зарур
Қасим-Жомарт Тоқаев ўз Мурожаатномасида Ҳукумат олдига иқтисодиётнинг барча соҳаларини модернизация қилиш учун сунъий интеллектни кенг кўламда жорий этишни таъминлаш вазифаси қўйилганини таъкидлади: соғлиқни сақлаш, фан, таълим, бизнес, сув ресурсларини бошқариш, уй-жой коммунал хўжалиги, транспорт ва транзит, қишлоқ хўжалиги ва геология-қидирув ишлари.
Мутахассисларнинг қайд этишича, СИни иқтисодиётга жорий этиш аниқ мезонлар – реал иқтисодий самара, ижтимоий аҳамият ва маълумотларга тайёрлик асосида амалга оширилиши керак. Қолаверса, жараён бошланган – тобора кўпроқ тадбиркорлар сунъий интеллектдан фойдаланадиган лойиҳаларни бозорга олиб чиқяпти ва уларнинг баъзилари ижобий натижаларни кўрсатяпти.
“Агар Қозоғистон учун устувор йўналишлар ҳақида гапирадиган бўлсак, булар энергетика, қазиб олиш саноати, қишлоқ хўжалиги технологиялари, соғлиқни сақлаш, давлат сектори, молиявий технологиялар ва мамлакат мавқеини мустаҳкамлай оладиган бошқа соҳалардир. СИни амалга ошириш учун асосий ресурслар айнан шу жойга йўналтирилиши керак. Шу билан бирга, стартапларни кузатар эканмиз, шуни айтишимиз мумкинки, ушбу соҳаларнинг кўпчилиги СИ ечимлари билан фаол қамраб олинган”, – деди киберхавфсизлик бўйича PR-эксперти Абилай Исин.
Виталий Пустовойтенконинг сўзларига кўра, аҳоли сунъий интеллект жорий этилишидан сўнг реал ўзгаришларни ҳис қила оладиган соҳалар қаторига давлат бошқаруви ва соғлиқни сақлаш ҳам киради. Биринчи йўналишда фуқароларнинг мурожаатлари алоҳида аҳамиятга эга.
“Давлат идораларига йўлланган хат кўпинча ҳокимиятдан узоқ вақт ўтади ва сўнгги дақиқада ижрочига етиб боради. Натижада, жавоб шошқалоқлик билан ёзилади, шаблон бўлиб чиқади ва кўпинча тушунтиришларсиз. Қарор олиш учун фуқаролар бир неча марта мурожаат қилишлари керак. Агар сунъий интеллект жорий этилса, тизим хабар мазмунига кўра автоматик равишда адресатни аниқлай олади, хатни бевосита ижрочига жўнатади ва тўлиқ жавобни шакллантиришга ёрдам беради. Бундай натижани аҳоли дарров сезади”, — дейди мутахассис.
Яна бир соҳа - соғлиқни сақлаш. Бу ерда сунъий интеллектга асосланган скоринг тизимлари ва ечимлари касалликларни эрта босқичда аниқлаш ва ҳатто даволашга ёрдам беради. Бу аҳоли дарҳол ҳис қила оладиган таъсирдир.
“Яна бир муҳим жиҳат - бу таълим. Булар ўқитувчи ёрдамчилари, талабалар, мактаб ўқувчиларини кузатиб бориш, касб танлашда ёрдам бериш, ўқувчи-мактаб ўқувчисига шахсий таълим олишда ёрдам бериш”, – деди у.
Мутахассиснинг фикрича, кучли иқтисодий самарага эришиш мумкин бўлган яна бир соҳа тоғ-кон саноатидир. Бу геомаълумотларни рақамлаштириш, башоратли геологик қидирув ва бошқа ечимларга тегишли.
“Президентимиз бугунги кунда сунъий йўлдош орқали мониторинг ўтказиш муҳимлигини ҳам таъкидлади. Бунга агросаноат мажмуасини қўшишимиз мумкин: тупроқ намлигини таҳлил қилиш, об-ҳаво шароити ва прогнозлаш. Буларнинг барчаси ушбу соҳаларда ҳосилдорликни сезиларли даражада ошириши ва сезиларли иқтисодий самара бериши мумкин”, - деб ҳисоблайди эксперт.
Пустовойтенко таъкидлаганидек, яна бир муҳим йўналиш иқтисодий самара ва бандлик билан боғлиқ: сунъий интеллект транзакция харажатларини камайтиради ва жараёнларни сезиларли даражада тезлаштиради.
“Биз СИ қандай қилиб кичик бизнес ва хизмат кўрсатиш соҳаси самарадорлигини оширишини кўриб турибмиз. Ундан ижодкорлар видеолар, матнлар, реклама шиорларини яратиш ва маҳсулотларни илгари суришда фаол фойдаланади. Бундай воситалар ёрдамида хўжалик юритувчи субъектларнинг якуний истеъмолчига етиб бориши осонлашади”, – таъкидлади эксперт.
Бироқ, сунъий интеллектнинг кенг жорий этилиши ортида маълум хавфлар ҳам яширинган. Мисол учун, самарадорликни ошириш билан бирга, сунъий интеллект анъанавий ишларнинг қисқаришига олиб келиши мумкин.
“Робототехника кейин келади, бу ҳам баъзи касбларни сиқиб чиқаради. Шу боис, қайта тайёрлашнинг кенг кўламли дастури зарур – қаердадир одамлар сунъий интеллект оператори сифатида ўқитилиши керак, қаердадир уларни янги соҳаларга йўналтириш керак. Асосий вазифа - технологик ўзгаришлар шароитида аҳоли бандлигини таъминлаш”, - деб ҳисоблайди Пустовойтенко.
Молиявий таҳлилчи Расул Рисмамбетов фикрича, мамлакат сунъий интеллектга оид янги қонунга муҳтож. Унинг сўзларига кўра, маълумотларни қандай йиғиш, тозалаш ва қайта ишлашни аниқ тартибга солиш зарур. Бундан ташқари, улардан фойдаланишда ягона ёндашувни ишлаб чиқиш муҳимдир.Мутахассиснинг ишончи комилки, Қозоғистон МДҲ давлатлари орасида рақамлаштириш бўйича биринчи ўринни эгаллаб тургани учун мамлакатни уч йил ичида рақамли давлатга айлантириш реалдир. Буни амалга ошириш осон бўлмайди, лекин бу вазифани бажариш жуда мумкин ва Қозоғистон буни бошқаларга қараганда тезроқ амалга оширишга қодир.
“Транспорт логистикасида СИни ривожлантириш муҳим. Бундай қадам транзитни тезлаштиради, экспорт аризаларини тезроқ кўриб чиқади ва вагонлар айланмасини кузатиб боради. ҚТЖда юк машиналарининг ҳаракатини ва уларнинг юкланишини тушуниш учун барча юкларни онлайн тарзда рақамлаштириш зарур. Бу экспорт ва транзитга сезиларли таъсир кўрсатади”, - дея тушунтирди у.