Қозоғистон - Швейцария: машҳур соатлар, пишлоқ ва шоколад ватани Астанани нима билан қизиқтиради
ASTANA. Kazinform – Бугун Астанага Швейцария вице-президенти Ги Пармелан келади. Шу муносабат билан Kazinform мухбири икки давлат муносабатларининг асосий йўналишлари ва истиқболларини таҳлил қилди.
Сиёсий тушуниш
Қозоғистон ва Швейцария ўртасидаги дипломатик муносабатлар 1992 йилда ўрнатилган бўлиб, шундан бери барқарор ривожланиш йўлидан бормоқда. “Инвестицияларни ҳимоя қилиш ва рағбатлантириш тўғрисида”ги шартнома” ва “Қўшалоқ солиққа тортишга йўл қўймаслик тўғрисида”ги шартномалар сиёсий ҳамкорликни аниқ мазмун билан тўлдирган дастлабки муҳим ҳужжатлардир. Бу келишувлар сармоявий ишончни ошириб, иқтисодий ҳамкорликнинг узоқ муддатли йўналишини белгилаб берди.
Кейинги йилларда икки давлат ўртасидаги алоқалар фаоллашди. Савдо, сармоя, фан ва таълим, рақамли ривожланиш соҳаларида қўшма режалар мунтазам муҳокама қилинмоқда.
Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг халқаро майдондаги тажрибаси стратегик шериклик муносабатларини мустаҳкамлашга ўзига хос туртки бўлди. Президентлигига қадар у Осиёдан БМТ Бош котиби ўринбосари ва БМТнинг Женевадаги бўлими Бош директори лавозимларида ишлаган биринчи шахс бўлган. Ушбу лавозимларда тўпланган профессионал тажриба Қозоғистон ва Швейцария ўртасидаги мулоқотнинг ишончли ва узлуксиз ривожланишига хизмат қилди.
Швейцария - Қозоғистоннинг ЕХҲТга раислиги, шунингдек, Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлишини қўллаб-қувватлаган давлатлардан биридир. Ўзаро сиёсий англашув иқтисодий муносабатларга ҳам янги суръат бағишлади.
Парламентларнинг дўстлик гуруҳлари фаолияти, халқаро ташкилотлардаги ўзаро ёрдам стратегик мулоқотни янада чуқурлаштиришга замин яратмоқда. Қозоғистон ва Швейцария ўртасидаги муносабатлар энди нафақат иқтисодий алоқаларга, балки сиёсий барқарорлик, инновациялар, илмий ва маданий алмашинувни ўз ичига олган кенг ҳамкорликка айланди.
Савдо ҳажми
Расмий статистика маълумотларига кўра, 2024 йил январь-сентябрь ойларида Қозоғистон ва Швейцария ўртасидаги савдо айланмаси 1,354 миллиард АҚШ долларини ташкил этди. Ва 2025 йилнинг дастлабки тўққиз ойида у 1,075 миллиард долларгача камайди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 20,6% га камайган.
Товар айланмасининг бироз пасайишига қарамай, статистик маълумотлар икки мамлакат ўртасидаги савдо тузилмасининг мувозанатини ва иқтисодий ҳамкорликнинг асосини кўрсатади. Қозоғистон асосан хом нефть ва саноат товарларини экспорт қилади, Швейцария эса тиббий, техник ва маиший товарларни импорт қилади.
Экспорт 2024 йилдаги 986,4 миллион доллардан 2025 йилда 823,3 миллион долларгача (16,5%) камайди. Импорт 368 миллион доллардан 251,9 миллион долларгача (31,5%) камайди. Савдо баланси 2025 йилда 571,4 миллион долларга етди, бу ўтган йилга нисбатан бироз паст.
Қозоғистондан Швейцарияга асосий экспорт хом нефть - 657 миллион долларни ташкил этади. Бундан ташқари, учиш аппаратлари 76 миллион долларга, кумуш 54 миллион долларга сотилди. Шуни таъкидлаш керакки, заргарлик буюмлари экспорти рекорд даражада ўсиб, 17 миллион долларга, этил спирти эса 6 миллион долларга етди ва сўнгги йиллардаги энг юқори кўрсаткичга эришди.
Швейцариядан Қозоғистонга импорт қилинган товарлар орасида вакциналар ва дори-дармонлар муҳим ўрин тутади, уларнинг қиймати мос равишда 44 миллион доллар ва 38 миллион долларни ташкил этади. Шунингдек, арзон металлдан ясалган соатлар 23 миллион долларни, ортопедик асбоблар ва протезлар 13 миллион долларни ва электр жиҳозлари учун панеллар 7,2 миллион долларни ташкил этди. Баъзи тиббий ва техник товарлар импорти камайган бўлса-да, ортопедик асбоблар ва электр панеллар етказиб бериш сезиларли даражада ошди.
Мутахассислар фикри
Мутахассислар ушбу иқтисодий маълумотларни кенгроқ контекстда кўриб чиқадилар. Қозоғистон ва Швейцария ўртасидаги ҳамкорлик бир неча ўн йиллар давомида ривожланиб келмоқда ва барқарорлик ва ўзаро ишончга асосланган. Улар бу муносабатларнинг ривожланишини сиёсий уйғунлик, иқтисодий прагматизм ва стратегик режалаштириш билан изоҳлайдилар.
Ташқи ишлар вазирлиги қошидаги Ташқи сиёсат тадқиқотлари институтининг катта мутахассиси Валерий Ситенко икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар иқтисодий ва инвестиция манфаатларига асосланган деб ҳисоблайди.
“Қозоғистон ҳам, Швейцария ҳам барча соҳаларда ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантиришдан манфаатдор. Бизнинг сиёсий ёндашувларимиз бир-бирига мос келади: биз дипломатик келишув ва мулоқотни қўллаб-қувватлаймиз”, - дейди мутахассис.
Ситенконинг сўзларига кўра, Швейцария Қозоғистондаги энг йирик учта инвестор қаторига киради. Мамлакат иқтисодиётига 35 миллиард доллардан ортиқ капитал жалб этилди, бу икки мамлакат ўртасидаги ишончнинг яққол исботидир. Швейцария Қозоғистонга нафақат энергетика соҳасида, балки транзит салоҳияти ва геостратегик жойлашуви нуқтаи назаридан ҳам қизиқиш билдирмоқда. Саноатни ривожлантириш, ноёб ер металларини ишлаб чиқариш, янги транспорт йўлакларини ривожлантириш - бу соҳалар иккала мамлакат учун ҳам стратегик аҳамиятга эга.
Сиёсатшунос Тайир Ниғманов таъкидлаганидек, инвестицияларнинг асосий қисми фойдали қазилмаларни қазиб олишга йўналтирилган бўлса-да, Қозоғистон саноатнинг юқори қайта ишлаш секторига инвестицияларни жалб этишдан ҳам манфаатдор. Астана учун Швейцария технология, молия ва саноатни модернизация қилиш соҳаларидаги асосий шериклардан бири саналади.
Мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, Швейцариянинг Қозоғистон учун қиймати унинг технологик маданиятида. Stadler компаниясининг иштирокида бошланган темир йўл вагонларини ишлаб чиқариш лойиҳаси нафақат инвестиция, балки технология ва бошқарув тажрибасининг оқими ҳам ҳисобланади. Шуни таъкидлаш керакки, Stadler Rail лойиҳаси доирасида Қозоғистонда 537 та вагон ишлаб чиқарилган, уларга хизмат кўрсатиш 20 йилга мўлжалланган, маҳаллийлаштириш даражаси 35% ни ташкил қилади.
Бундан ташқари, Швейцариянинг SGS, Militzer & Münch компаниялари ва INOKS Capital инвестиция фонди агросаноат лойиҳаларини ривожлантиришга қизиқиш билдиряпти. Бу Қозоғистон учун "узоқ муддатли" инвестицияларни жалб қиладиган муҳим соҳадир.
Замонавий талабларга жавоб берадиган Smart City лойиҳаси доирасида рақамли ечимлар ва урбанизация йўналишида синов ташаббуслари амалга ошириляпти.
Швейцариянинг таълим соҳасидаги икки томонлама тизими Қозоғистонда кадрлар тайёрлаш амалиётини модернизация қилишга ҳисса қўшяпти.
Шундай қилиб, Швейцария Қозоғистоннинг Европадаги энг барқарор ва технологик жиҳатдан ривожланган ҳамкорларидан бири бўлиб қоляпти. Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев ва Швейцария вице-президенти Ги Пармеланнинг ушбу учрашуви нафақат инвестицияларни тиклаш, балки узоқ муддатли сиёсий мулоқот ва стратегик шерикликни мустаҳкамлаш учун ҳам асос бўлиб хизмат қилади.