Қарилик гашти: Хитойда одамлар нафақага қандай йиғинади
Хитой кекса фуқаролар сони тинимсиз ўсиб бораётган ва туғилиш даражаси пасайган даврга кирди. Шу муносабат билан пенсия таъминоти масаласи долзарб бўлиб қолди. Хитой шахсий пенсия жамғармалари тизимини қандай ривожлантираётгани ҳақида Kazinform агентлиги таҳлилий кузатувчиси материалида ўқинг.
Аҳолининг учдан бир қисми нафақахўрлар бўлади
Аҳолиси энг кўп мамлакат номини узоқ вақт ушлаб турган Хитой 2023 йилда Ҳиндистонга биринчи ўринни бой берди. Ўтган йили Хитой аҳолиси сони 1,408 миллиард кишини ташкил этиб, йил давомида 1,39 миллион кишига камайган.
Аҳоли сонининг қисқариши яна бир масала - аҳолининг тез қариши ва умр кўриш давомийлигининг ошиши билан бирга келади. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти маълумотларига кўра, мамлакат қариш босқичига ўз фуқароларининг 7 фоизини 65 ёш ва ундан катта бўлган пайтда киради. Хитой бу чегарага 2000 йилда эришган.
Чорак аср давомида бу кўрсаткич икки баравар ортиб, 2024 йил охирида 15,6 фоизга етди. 2035 йилга бориб, 22,8 фоизга, 2050 йилга келиб эса 30,92 фоизга ўсиши кутиляпти. Асрнинг ўрталарига келиб, нафақахўрларнинг умумий сони аҳолининг учдан бир қисмини ташкил этади.
Демографик ўзгаришларга жавобан Хитой 1950 йилдан бери биринчи марта пенсия ёшини оширишни бошлади. Келгуси 15 йил ичида пенсияни эркаклар учун ҳозирги 60 ёшдан 63 ёшгача, аёллар учун 55 ёшдан 58 ёшгача, ишлаб чиқаришда ишлайдиганлар учун эса мос равишда 50 ёшдан 55 ёшга, ўртача умр кўриш муддати эса 76 ёшга ошириш режалаштирилмоқда.
Бугунги кунда ўртача хитойлик нафақахўр ойига 3000 дан 5500 юангача (410 – 750 доллар) нафақа олади. Тўловлар миқдори аҳоли сони ва ҳудудларнинг иқтисодий ривожланишига, шунингдек, марказий бюджетдан қўллаб-қувватланишига қараб ўзгаради. Масалан, Шанхай ва Пекинда қарилик нафақаси 5200 юань (720 доллар), Цзилинь ва Хунань провинцияларида эса 3100 юань (430 доллар)ни ташкил этади.
Қулай пенсия олиш учун ўзингиз йиғининг
Уч йил муқаддам Хитойда пенсия моделининг “учинчи устуни” деб номланган индивидуал пенсия жамғарма тизимини жорий этиш бошланди. Бу ихтиёрий суғуртанинг нисбатан янги шакли бўлиб, базавий давлат тўловлари ва иш берувчининг бадалларидан иборат мавжуд икки босқичли пенсия тизимини тўлдиришга мўлжалланган.
ХХР Инсон ресурслари ва ижтимоий таъминот вазири ўринбосари Ли Чжун таъкидлаганидек, ушбу тизимни жорий этиш амалдаги пенсия дастурларини тўлдириш ва пенсия жамғармаларининг қўшимча захирасини яратишга қаратилган.
"Учинчи устун" нинг меъёрий-ҳуқуқий базаси биринчи марта 2022 йил апрель ойида ишлаб чиқилган ва Хитой Халқ Республикаси Давлат кенгаши томонидан эълон қилинган "Индивидуал пенсия жамғарма тизимини ривожлантиришга кўмаклашиш бўйича фикрлар" расмий ҳужжатида аниқланган. Хитойда анъанага кўра, лойиҳа илк бор 36 та шаҳар ва вилоятда тажриба режимида ишга туширилган бўлса, 2024 йил декабрь ойида ўзгартириш ва қўшимчалар киритилгач, бутун мамлакат бўйлаб кенгайтирилди.
Ушбу тизим жорий этилгандан бери 72,79 миллион киши иштирокчи бўлди. Уларнинг аксарияти 30-40 ёшга тўлган одамлардир. Бироқ, фақат 28,7% фаол фойдаланувчи бўлиб қолмоқда.
Хитойда шахсий пенсия жамғармаларининг хусусиятлари
Тасдиқланган талабларга мувофиқ, фақат ХХРда давлат базавий пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлган фуқаролар шахсий пенсия жамғарма тизимининг иштирокчилари бўлишлари мумкин.
Ҳар бир иштирокчи ҳар йили 23 та тижорат банкларидан биридаги махсус пенсия ҳисобварағига кўпи билан 12 000 юань (тахминан 1 650 доллар) маблағ киритиши мумкин. Ушбу маблағлар фуқароларнинг солиқ тўловларининг умумий суммасидан чегириб ташланади.
Инвестор шахсий пенсия ҳисобварағидаги маблағларни инвестиция маҳсулотларининг маълум бир рўйхатига, шу жумладан индекс фондлари, давлат облигациялари ва бошқа активларга мустақил равишда инвестиция қилиш ҳуқуқига эга. 2025 йил апрель ойида ушбу рўйхат 1014 тагача кенгайтирилди.
Ўз навбатида, молия институтлари ҳисоб эгаларини маълум молиявий воситаларни сотиб олиш билан боғлиқ хавф даражаси тўғрисида хабардор қилишлари, иштирокчининг инвестиция имтиёзлари ва ёшига қараб мос маҳсулотларни тавсия этишлари ва стандарт инвестиция хизматини таклиф қилишлари керак.
Айтганча, шахсий пенсия жамғармаларини пенсия ёшига етгунга қадар олиб қўйиш мумкин, лекин қонун билан белгиланган муайян эҳтиёжлар учун. Давлат томонидан тасдиқланган асослар рўйхатига меҳнат қобилиятини тўлиқ йўқотиш, бошқа давлатга доимий яшаш жойига кўчиб ўтиш, оғир касалликни даволаш, ишсизлик нафақаси ёки яшаш минимуми тарзида ёрдам кўрсатиш киради.