Ипотека ҳажмининг ўсиши уй-жой бозорига қандай таъсир қилади
ASTANА. Кazinform – Қозоғистондаги ипотека бозори октябрь ойидан бери сезиларли ўзгаришларни бошдан кечирди. Ушбу вазиятни ҳисобга олган ҳолда Ҳукумат «Наурыз», «Наурыз-Жұмыскер» және «Әскери баспана» дастурлари орқали ипотека ёрдамини кенгайтириш ва уй-жой олишни осонлаштиришни бошлади. Бундай қарорнинг сабаби нимада? Кредит ҳажмининг ўсиши кўчмас мулк бозорига қандай таъсир қилади? Кazinform агентлиги мухбири ушбу мавзу бўйича маълумот тўплади ва мутахассисларнинг фикрларини ўрганди.
Октябр ойининг ўрталаридан бошлаб бир қатор тижорат банклари фуқаролардан уй-жой кредитлари учун аризаларни қабул қилишни тўхтатди, баъзилари вақтинча ипотека маҳсулотларини чеклаб қўйди, дастурларни фақат ҳамкор қурилиш компаниялари объектларига қаратилган ҳолда қолдирди. Бу қадам базавий ставканинг ўсиши ипотека кредитларини банклар учун фойдасиз қилиши билан боғлиқ эди.
Ушбу иқтисодий вазиятни ҳисобга олган ҳолда, Ҳукумат Давлат раҳбарининг топшириғига биноан уй-жой бозорида барқарорликни сақлаш ва ислоҳотларнинг салбий оқибатларини минималлаштириш бўйича аниқ чораларни кўрди. Улардан бири уй-жой ва қурилиш жамғарма тизимини қўллаб-қувватлашдир. Ушбу тизим орқали аҳолига бериладиган ипотека кредитлари ҳажми икки бараварга кўпаяди ва 500 миллиард тенгега етади. Кредитлар «Наурыз» және «Наурыз-Жұмыскер» дастурлари орқали берилади ва машҳур «Әскери баспана» дастури қайта ишга туширилади.
«Әскери баспана» дастури камида етти минг ҳарбий оилага янги қурилган уй-жойлардан ташқари, иккиламчи бозорда квартира сотиб олиш имкониятини беради. Илгари дастур доирасида 15 мингдан ортиқ ҳарбий оила уй-жой шароитларини яхшилаган эди. Агар дастур қайта ишга туширилса, ҳар йили етти минг янги ҳарбий оила уй-жойга эга бўлади. Бундай қадам нафақат ижтимоий барқарорликни мустаҳкамлайди, балки қурилиш бозорини ҳам рағбатлантиради.
Уй-жой бозорида нархлар барқарорлигини таъминлаш учун Ҳукумат қурилиш компаниялари билан сотиб олиш шартномаларини тузиш механизмини жорий этди. Ушбу келишувга кўра, қурувчилар квартира нархларини уч йил давомида ўзгаришсиз сақлайдилар. Мутахассисларнинг фикрига кўра, бу ёндашув нархларнинг ошишига йўл қўймайди ва аҳоли учун арзон уй-жой имкониятларини кенгайтиради.
Бу чоралар нафақат уй-жой олиш имкониятини оширишга, балки қурилиш саноатини ривожлантиришга ҳамда бозорда талаб ва таклифни мувозанатлаштиришга қаратилган. Оффтейк шартномалари қурувчилар учун молиявий барқарорликни таъминлайди ва уларга режалаштирилган нарх сиёсатини олиб бориш имконини беради. Бундан ташқари, ушбу ёндашув бозорда нархлар ҳаракати устидан назоратни ўрнатишга ва иқтисодий ислоҳотларнинг салбий таъсирини камайтиришга ёрдам беради.
Мутахассислар нима дейишади?
Иқтисодчи Расул Рисмамбетовнинг сўзларига кўра, ипотека кредитлари ҳажмининг ошиши уй-жой бозорига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин, аммо маълум хавфлар ҳам мавжуд.
- Агар ипотека кредитлари ҳажми ошса, уй-жой бозорида нархларнинг ўсиши хавфи мавжуд. Агар кўп одамларга бирданига кредит берилса ва ҳамма уй сотиб олишни бошласа, бу бозорда талабни кескин ошириши ва нархларнинг кескин ошишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун қурилиш компаниялари ўзларининг молиявий ҳисоботларида шаффоф бўлишлари керак: ҳақиқий харажат, фойда маржаси қанча - ҳамма нарса аниқ бўлиши керак, - дейди мутахассис.
Унинг сўзларига кўра, шунга ўхшаш вазиятлар бошқа мамлакатларда ҳам содир бўлган. Масалан, Жанубий Кореяда, айниқса Сеулда, уй-жой нархларининг ҳаддан ташқари ўсишининг олдини олиш учун махсус чекловлар жорий этилган: янги қурилган уйни сотиб олган шахс унда камида икки йил яшаши шарт. Бу чора чайқовчиликни чеклашга қаратилган.
Мутахассиснинг фикрича, имтиёзли ипотека кредитининг асосий мақсади уй-жойни ҳақиқатан ҳам муҳтож одамларга тақдим этишдир.
- Дастурлар нархларни эмас, балки талабни ошириши мумкин. Шунинг учун имтиёзли дастурларда чайқовчилар эмас, балки уй-жойга чиндан ҳам муҳтож фуқаролар қатнашиши керак. Шундагина сиёсат ижтимоий таъсир кўрсатади, - дейди иқтисодчи.
Бундан ташқари, у имтиёзли ипотека кредитлари қурилиш саноатини жонлантириши ва тез иқтисодий ўсишга ҳисса қўшишини таъкидлади:
- Қурилиш саноати иқтисодиётнинг энг тез ҳаракатланувчи локомотиви ҳисобланади. Агар биз уни тўғри йўналишда рағбатлантира олсак, бу барча иқтисодий фаолликни оширади. Асосийси, бозорда пул муомаласининг ҳаддан ташқари кўпайишига ва нархларнинг "қизиб кетишига" йўл қўймасликдир. Агар бу мувозанат сақланиб қолса, ҳамма нарса яхши бўлади, - деди Расул Рисмамбетов.
Қозоғистон биелторлари бирлашган ассоциацияси президенти Лариса Степаненконинг сўзларига кўра, ипотека кредитлари ҳажмининг ошиши муқаррар равишда уй-жой бозорига таъсир қилади. Бундай чоралар, айниқса бирламчи бозорда, талабни оширади. Ушбу сегментдаги асосий харидорлар давлат ёки банк ипотека дастурларидан фойдаланувчи оилалардир.
Бироқ, экспертнинг таъкидлашича, ипотека кредитлари ҳажмининг ўсиши чекланган таклиф шароитида нархларга босим ўтказади.
— Биз бундай вазиятни илгари ҳам кузатганмиз. Ипотека дастурлари, айниқса йирик шаҳарларда фаол равишда ишга туширилиши билан нархларнинг вақтинчалик ўсиши кузатилмоқда, — дейди Л. Степаненко.
Унинг фикрича, агар бу чоралар қурилиш саноатини қўллаб-қувватлаш билан бирга амалга оширилса — яъни қурувчилар учун молиялаштиришга кириш осонлаштирилса, ер ресурслари кенгайтирилса ва мураккаб қурилиш лойиҳалари ишлаб чиқилса — бозорда талаб ва таклиф мувозанатлашади ва нархлар барқарорлиги сақланиб қолади.
— Бу ҳолда, аҳоли уй-жой шароитларини яхшилаш учун кўпроқ имкониятларга эга бўлади ва бозор нархларнинг ҳаддан ташқари кўтарилишисиз ривожланиш учун тезлашади, — дейди у.
Мутахассиснинг фикрича, ипотека кредитларини қўллаб-қувватлаш чораларининг самарадорлиги тизимли ёндашувга боғлиқ.
— Бундай ташаббуслар фақат кредитлаш ҳажмини ошириш билан чекланмаслиги керак. Нархларни назорат қилиш, битимларнинг шаффофлигини таъминлаш, ижара ва иккиламчи бозорларни ривожлантириш, шунингдек, саноат иштирокчиларининг профессионал даражасини ошириш арзон уй-жой сиёсатининг асосий шартлари ҳисобланади, — дея хулоса қилди Лариса Степаненко.
"Отбасы банк" матбуот котиби Наталья Кутлинанинг сўзларига кўра, "Наурыз" дастурининг барча шартлари ўзгаришсиз қолади.
- Дастур шартлари ўзгаришсиз қолади, улар банк веб-сайтида тўлиқ кўрсатилади. Ҳозирда янги вазифа доирасида баъзи масалалар кўриб чиқилмоқда, аммо ҳозирча аниқ қарор йўқ. Қўшимча аризаларни қабул қилиш имконияти муҳокама қилинмоқда, аммо ҳали расмий қарор қабул қилинмаган, — деди у.
Унинг сўзларига кўра, «Наурыз Жұмыскер» шартлари бир хил бўлиб қолади, битта фарқ бор - бу дастур маълум мутахассисликларга эга одамлар учун мўлжалланган. Улар иш жойидан сертификат оладилар ва банкка мурожаат қиладилар. Бу ерда рақобат ёки балл тизими йўқ. Ҳозирда банк янги вазифа муносабати билан янги иштирокчиларни қандай қабул қилишни ишлаб чиқмоқда. Бу масала ҳали ҳам муҳокама қилинмоқда. Бундан ташқари, «Әскери баспана» дастури бўйича фаол муҳокамалар олиб борилмоқда. Фоиз ставкалари, муддатлари, кредит миқдори ва бошқа шартлар ҳозирда кўриб чиқилмоқда.
Қозоғистондаги ипотека бозоридаги сўнгги ўзгаришлар уй-жой бозорини барқарорлаштиришда давлат томонидан қўллаб-қувватлаш муҳимлигини кўрсатди. «Наурыз», «Наурыз-Жұмыскер» ва «Әскери баспана» дастурлари орқали кредитлар ҳажмининг ошиши аҳолининг, айниқса ижтимоий заиф гуруҳлар ва ҳарбий хизматчилар учун уй-жой олиш имкониятларини кенгайтирди. Бундан ташқари, бу қадам қурилиш саноатини рағбатлантирди ва иқтисодий фаолликнинг ошишига ҳисса қўшди. Бироқ, мутахассислар таъкидлаганидек, ипотека ёрдами ҳажмининг ошиши нархларга босим ўтказиш хавфини туғдиради. Шу сабабли, бозорда нархлар барқарорлигини таъминлаш учун қурилиш компанияларининг молиявий ҳисоботларини шаффоф қилиш, нархларни белгилаш механизмларини жорий этиш ва спекульятив фаолиятни чеклаш зарур.
Имтиёзли ипотека дастурларининг самарадорлиги нафақат кредитлаш ҳажмига, балки тизимли назорат ва бозор мувозанатини сақлашга ҳам боғлиқ. Ижтимоий ва иқтисодий таъсир фақат дастурлар фақат уй-жойга реал эҳтиёж сезаётган фуқароларга қаратилганда барқарор бўлади. Хулоса қилиб айтганда, ипотека кредитларининг ўсиши уй-жой бозорини қўллаб-қувватлаш ва қурилиш секторини ривожлантиришга ҳисса қўшади, аммо унинг барқарорлиги дастурларни тўғри тузиш ва самарали амалга оширишга боғлиқ.