IMEI ислоҳоти савдо ҳажмини оширди, аммо воситачилар бозорини яратди: нималар бўляпти
ASTANA. Kazinform — Смартфонлар бозорини соддалаштириш ва кулранг импортни камайтириш учун жорий этилган IMEI-код тизими аллақачон 264 335 та қурилмани блоклаган, деб хабар беради Кazinform мухбири.
Улар яхши ниятда эдилар
Ислоҳот ғояси оддий эди: ноқонуний смартфон савдосини йўқ қилиш, шаффофликни ошириш ва солиқ тушумларини таъминлаш. Бироқ, амалда фойдаланувчилар учун ҳаётни осонлаштиришга қаратилган қоидалар кўпинча оддий фуқаро учун қийинчиликларга айланади.
Сунъий интеллект ва рақамли ривожланиш вазирлигининг маълумотларига кўра, процедура жуда аниқ; асосийси, қурилма импортининг қонунийлигини тасдиқловчи аризани тўғри топширишдир.
Агар смартфон импорт қилинган бўлса, фуқаро eGov портали орқали сотиб олишни тасдиқловчи ҳужжатларни юклаши керак. Агар телефон чет элдан сотиб олинган ва почта орқали етказиб берилган бўлса, илтимос, трек-рақамини тақдим этинг ва унга илова қилинган ҳужжатларни илова қилинг. Смартфон сотиб олишдан олдин eGovда IMEIни текширишни тавсия қиламиз. Агар код тизимда кўрсатилмаса, унда таваккал қилмаслик яхшироқдир. Бу кулранг бозор қурилмаларидан қочишга ёрдам беради ва фойдаланувчиларни потенциал блокировка оқибатларидан ҳимоя қилади, деб тушунтирди Сунъий интеллект ва рақамли ривожланиш вазирилиги Стационар алоқа лойиҳаларини мониторинг қилиш ва ривожлантириш бўлими бошлиғи Азамат Сериктаев.
Ислоҳот ҳақиқатан ҳам ижобий иқтисодий таъсир кўрсатди. Тегишли идораларнинг маълумотларига кўра, расмий смартфонлар савдоси 20-40% га ошди ва қонуний савдо туфайли бюджет даромадлари ошди. Бу бозор янада шаффоф бўлганини тасдиқлайди. Бироқ, янги қоидалар рақамли хизматларга юкни оширди, улар сўровларнинг кескин ўсишига тайёр эмас эдилар ва бу бошқа муаммоларга олиб келди.
Жавоб эса – сукунат
Юқорида жезқазғанлик блогер Нуршат Турсинова мисол бўла олади. У тўрт йил чет элда яшади ва май ойида янги смартфон сотиб олди. Қозоғистонга қайтиб келгач, мен стандарт IMEI рўйхатдан ўтиш тартибидан ўтишга ҳаракат қилдим, аммо енгиб бўлмайдиган техник ва ташкилий қийинчиликларга дуч келдим.
— Мен бир неча бор тасдиқловчи ҳужжатларни тақдим этдим: квитанциялар, қутининг фотосуратлари ва харид тафсилотлари, — деди Нуршат. — Ҳар сафар менга ҳеч қандай тушунтиришсиз рад жавоби берилди. Хизмат кўрсатиш маркази янги тизимни жорий этиш пайтида платформа беқарор эканлигини айтди. Мобил оператор ҳам аниқ жавоб бера олмади. Шу билан бирга, рўйхатдан ўтиш муддати қисқартирилди ва блокировка хавфи сақланиб қолди.
ATS MEDIAFON KZ тижорат директори Шерим Мади рад жавобларининг катта қисми ҳужжатларни юклашда расмий талабларнинг бузилиши билан боғлиқ деб ҳисоблайди.
— Биз кунига 15 000 дан 20 000 гача аризаларни кўриб чиқамиз. Тизим иккита импорт вариантини таклиф қилади: шахсан ва почта орқали. Агар ҳужжатлар тўғри тўлдирилган ва тўлиқ топширилган бўлса, ишлов бериш вақти бажарилади. Рад жавобларининг энг кўп сони ҳужжатлар қисман ёки нотўғри форматда топширилган ҳолларда содир бўлади, — деди у.
Бир кулранг бозор йўқ бўлиб кетди, бошқаси пайдо бўлди
Шундай қилиб, ислоҳот контрабанда смартфонлари ҳажмини камайтирган бўлса-да, янги норасмий сегмент - пуллик IMEI тасдиқлаш бозорининг шаклланишига олиб келди. Турли шаҳарларда қурилмаларни 20 000–30 000 тенгега рўйхатдан ўтказишни таклиф қилувчи воситачилар пайдо бўлди. Уларнинг мижозлари техник носозликлар, вақт чекловлари ёки ноаниқ талаблар туфайли расмий процедурани бажара олмаганлардир.
Вазирлик тасдиқлаш хизматлари бозори хусусий ва рақобатбардош эканлигини таъкидлайди. Битта оператор аллақачон тизимга қўшилиш учун ариза берган ва Давлат радиочастота хизмати келажакда шунга ўхшаш хизматларни таклиф қилишни кўриб чиқмоқда. Бироқ, янги иштирокчиларнинг келиши учун аниқ муддат эълон қилинмаган.
Ҳозирча, амалда монополия ҳар қандай носозликлар - порталдаги 504 хато, тизимнинг ортиқча юкланиши ва узоқ кутиш вақти - муқаррар равишда сояли хизматларга талабни келтириб чиқаришини англатади. Ҳафталар давомида расмий жавоб ололмаган фойдаланувчилар тезроқ, аммо норасмий ечим излашга мажбур бўлмоқдалар.
Йил охирига бориб, қора рўйхатга киритилган 260 000 дан ортиқ қурилмаларнинг (кичик Қозоғистон шаҳарчаси аҳолиси билан таққосланадиган рақам) катта қисми расмий блокировка статистикасига киритилади. Ўз навбатида, пуллик воситачилар расмий тизим билан бирга мавжуд бўлган барқарор бозор сегментига айланиши мумкин.
Ислоҳотнинг ўзи расмий савдонинг ўсишига ёрдам беради, аммо муқобил, камроқ шаффоф механизмларнинг ривожланиши билан бирга келади. Фуқаролар учун бу қўшимча молиявий харажатларни, бир нечта ҳужжатларни топшириш заруратини ва рақамли хизматларнинг барқарорлигига боғлиқликнинг ортишини англатади.
Асосий савол қолмоқда: процедура қанчалик тез олдиндан айтиб бўладиган бўлиб қолади ва техник носозликлар қоида эмас, балки истиснога айланади. Бу норасмий хизматлар бозори йўқ бўлиб кетадими ёки йўқми ва IMEI рўйхатдан ўтказиш аслида дастлаб режалаштирилганидек содда бўлиб қоладими ёки йўқлигини аниқлайди.
Келгуси ойларда статистика, фуқароларнинг фикр-мулоҳазалари ва тизимнинг реал ҳаётдаги юкларга бардош бериш қобилияти вазиятни очиб беради. Баъзи фойдаланувчилар учун смартфонни қонуний равишда фаоллаштириш йўли энди мураккаблашиб бормоқда, бу ерда ҳар бир қадам рақамли платформаларнинг функционаллигига қараганда қоидаларга камроқ боғлиқ.