Иқтисодчилар Қозоғистон учун 2024 йилда яхши сценарий бўлишини башорат қилмоқда
Қозоғистон ўз олдига улкан мақсад қўйди – 2029 йилга бориб миллий иқтисодиёт ҳажмини икки баробарга – 450 миллиард долларга етказиш. Халқаро молия институтлари бу йил мамлакатда 3 фоиздан 4 фоизгача иқтисодий ўсишни башорат қилмоқда. Қозоғистоннинг 2024 йилга мўлжалланган иқтисодий ривожланиш прогнози ҳақида батафсил Kazinform таҳлилий кузатувчиси материалида ўқинг.
Ҳукумат иқтисодчилари нимани башорат қилади
ҚР Миллий иқтисодиёт вазирлиги томонидан тайёрланган 2024-2028 йилларга мўлжалланган ижтимоий-иқтисодий ривожланиш прогнозига кўра, 2024 йилда реал иқтисодий ўсиш 5,3% ни ташкил этади, 2028 йилда эса 6% гача кўтарилади.
Қозоғистон Миллий банки 2023 йил ноябрь ойидаги мамлакатдаги пул-кредит сиёсати бўйича ҳисоботида ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 2024-йилда 3,2-4,2 фоизгача, 2025 йилда эса 5,5-6,5 фоизгача бўлиши мумкинлигини кўрсатмоқда.
Миллий банк Тенгиз конини кенгайтириш лойиҳаси 2025 йилга кўчирилиши муносабати билан 2024-2025 йилларга мўлжалланган иқтисодий ривожланиш прогнозларини қайта кўриб чиқди. Ички талаб 2024 йилда кучли молиявий харажатлар билан қўллаб-қувватланган иқтисодий ўсишни таъминлайди.
Миллий банкнинг ҳисоб-китобларига кўра, талабнинг барқарор ижобий динамикаси туфайли нефть сектори ва реал иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида инвестиция лойиҳаларини давом эттириш кутилмоқда.
Иқтисодий экспертларнинг тахминлари қандай
Иқтисодиёт ва молия соҳасидаги қозоғистонлик эксперт Расул Рисмамбетов 2024 йилда мамлакат иқтисодиёти бўйича ижобий прогноз беради, бироқ унинг фикрича, ҳаммаси ҳукуматнинг режаларни амалга ошириш ва маблағлардан самарали фойдаланиш қобилиятига боғлиқ бўлади.
— Ҳукумат ўз бюджетини оқилона бошқарса, ҳар бир муаммони унга пул тикиб ечиш йўлидан қочса, 2024 йил қулай бўлади, деб ўйлайман. Муаммоларни фақат молиявий ресурсларга таянмасдан, самарали бошқарув орқали ҳал қилиш ниҳоятда муҳим”, — деди Расул Рисмамбетов Kazinform агентлиги таҳлилий кузатувчиси билан суҳбатда.
Эксперт тенге ўз қийматини мустаҳкамлайди, деб ҳисоблайди.
- Менимча, келаси йили ФРТ ставкаларини пасайтиргани сабабли доллар заифлашса (Федерал резерв тизими – АҚШ марказий банки – таҳ.), евро эса Европа Марказий банкининг рағбатлантирувчи сиёсати туфайли заифлашса, тенге долларга нисбатан ҳам, еврога нисбатан ҳам бироз мустаҳкамланади. Биз Хитойдан доллар ёки Европадан еврода катта ҳажмдаги ускуналарни импорт қилаётганимиз учун тенгенинг бироз мустаҳкамланиши фойдали бўларди”, - деб тушунтирди у.
Расул Рисмамбетов устувор йўналишлар ҳақида гапирар экан, асосий эътиборни ҳудудларни ривожлантиришга қаратиш муҳим, деб ҳисоблайди ва ҳаддан ташқари марказий режалаштириш кўпинча минтақавий тараққиётга тўсқинлик қилишини таъкидлади.
- Минтақалар ўзлари учун қайси бири мос келишини ўзлари ҳал қилсин. Ҳаддан ташқари марказий режалаштиришдан қочиш керак: Ҳукумат йўналиш бериши мумкин, лекин минтақалардан максимал ташаббусни талаб қилиши керак», - деди у.
Бироқ кўплаб ҳудудлар учун коммунал инфратузилмани, жумладан, иссиқлик, электр энергияси, сув ва ерни модернизация қилиш кун тартибидаги энг долзарб масала ҳисобланади.
– Маҳаллий ташаббусларга хусусий сектор тўсқинлик қила олмайди. 2024 йил чет эллик инвесторларнинг фавқулодда имтиёзларга эга бўлиши эмас, балки маҳаллий инвестор, қозоғистонлик инвестор йили бўлиши керак, деган бўлардим. Ушбу имтиёзларнинг барчаси компаниялари Қозоғистонда жойлашган маҳаллий инвесторларга берилиши керак. Бу иш ўринлари яратиш ва саноатимизни ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга. Иқтисодий ўсиш прогнозлари ижобий бўлиши мумкин бўлса-да, барчаси ушбу режаларнинг муваффақиятли амалга оширилишига боғлиқ бўлади», - дея хулоса қилди Расул Рисмамбетов.
Асосий қаршилик - юқори инфляция
Бироқ, экспертлар Қозоғистон учун асосий қаршилик 2023 йил февралида 20 фоиздан ошиб кетган юқори инфляция эканлигини таъкидламоқда. Ўтган йили Ҳукумат уни қисқартиришга муваффақ бўлди. Қозоғистон Республикаси Миллий банки маълумотларига кўра, ҳозирда инфляция 9,8 фоизни ташкил этади.
Бу Миллий банк билан ҳамкорликда амалга оширилаётган оператив ва ўрта муддатли чора-тадбирлар ўзини оқлаганидан далолат беради.
– Биз инфляция даражасини 6-8 фоиз оралиғида кўрсатишни мақсад қилган ҳолда янада пасайтириш бўйича саъй-ҳаракатларимизни давом эттирамиз. Бу биз ўзимиз учун ўрнатган йўлак”, - деди ҚР Бош вазири Алихан Смаилов Ҳукумат йиғилишида.
Бироқ Қозоғистонда инфляцияни пасайтириш учун ҳали кўп иш қилиш керак, бу ҳозирча белгиланган йўлакдан сезиларли даражада ошиб кетган.
Халқаро Валюта Жамғармаси экспертларининг таъкидлашича, инфляция кутилмаларининг ошиши, яқин келажакдаги иқтисодий прогнозларнинг ноаниқлиги ва келгуси ойларда ички энергия ва коммунал хизматлар нархларининг ошиши кутилаётган пул-кредит сиёсатини муддатидан олдин юмшатишда эҳтиёткор бўлиш зарурлигини таъкидлайди. Инфляция мақсадли кўрсаткичга яқинлашгунча ва инфляция кутилмалари тамомила мустаҳкамланмагунча пул-кредит сиёсатини юмшатишдан бош тортиш тавсия этилади.
Қозоғистон - минтақада ва дунёда юқори инфляция билан курашаётган ягона давлат эмас. Инфляция Марказий Осиёнинг аксарият мамлакатларида марказий банклар томонидан белгиланган мақсадлардан ошиб, турғун даражада юқорилигича қолмоқда. Инфляция суръатларининг ўзгарувчанлигини истеъмол саватчасида озиқ-овқат ва импорт товарларининг сезиларли даражада мавжудлиги билан изоҳлаш мумкин.
Халқаро институтлар нима дейди
2023 йил 13 декабрдаги сўнгги ҳисоботида Осиё тараққиёт банки Қозоғистоннинг 2023 йил учун иқтисодий прогнозини сентябрдаги 4,1 фоизлик прогноздан 4,5 фоизга оширди. Нефть қазиб олишнинг ўсиши ва уй-жой қурилишининг жадал ривожланиши 2023 йилда иқтисодий ўсишни таъминлади. Осиё банки, шунингдек, 2024 йилда иқтисодий ўсиш 4,3 фоизни ташкил этишини прогноз қилмоқда.
- Марказий банкнинг консолидацияланган ПМИ ва ишбилармонлик муҳити индекси октябрь ойида яхшиланди, бу эса мамлакат ишбилармон доиралари учун оптимистик прогноздан далолат беради. Ҳукумат парламентга умумий харажатлар ўсиши 2023 йилга нисбатан 6,7 фоизга ошадиган 2024 йилги давлат бюджетини тақдим этди, шунингдек, 2024 йил учун нефть прогнозини қайта кўриб чиқди. Бироқ, кўплаб энергетика мутахассислари Тенгиз нефть конини кенгайтиришни якунлашнинг кечикиши нефть ишлаб чиқаришга таъсир қилиши мумкин», - деб ҳисоблайди Осиё банки.
ХВЖ 2024 йилда Қозоғистон иқтисодий ўсиш суръати 3,1 фоизгача секинлашишини, асосан, Тенгиз нефть конини кенгайтиришнинг кечикиши билан боғлиқлигини прогноз қилмоқда.
“Ўрта муддатли истиқболда нонефть ялпи ички маҳсулотининг ўсиши 3,5 фоиз атрофида барқарорлашади, инфляция эса 2025-2026 йилларга бориб -аста-секин пасайиб, 5 фоизга етади”, - дейилади ХВЖ экспертларининг ўтган йилнинг ноябрь ойида эълон қилинган 2023 йил учун якуний баёнотида.
Мутахассислар потенциал салбий омиллар сифатида нефть нархининг тушиши, нефть экспортидаги узилишлар ва савдо шерикларининг секин ўсишини қайд этди.
Бундан ташқари, геосиёсий тафовутлар иқтисодий фаоллик ва инвесторларнинг ишончига путур етказиши мумкин.
Шунингдек, экспертларнинг қайд этишича, тез глобал декарбонизация натижасида юзага келадиган иқлим хатарлари иқтисодиёт ва молия тизимига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
“Ўсиш учун хавфлар қаторига ислоҳотларнинг тезлашиши, малакали иммиграция ва хорижий фирмаларнинг Қозоғистонга кўчирилиши, шунингдек, нефть нархининг ошиши киради”, - дейилади ХВЖ баёнотида.
Жаҳон банки ҳам ижобий прогнозга эга. 2023 йил апрель ойида эълон қилинган иқтисодий прогнозда Жаҳон банки Қозоғистоннинг реал ялпи ички маҳсулоти 2024 йилда нефть қазиб олиш секторидаги ўсиш ҳисобига 4 фоизга ўсишини прогноз қилган.
Октябрь ойидаги яна бир ҳисоботида у, шунингдек, инфляция назорат остида қолиши шарти билан Марказий Осиёда иқтисодий ўсиш кучайиши кутилаётганини, 2023 йилда 4,8 фоизни ташкил этиши ва 2024 ва 2025 йилларда ҳам ўртача 4,7 фоизни сақлаб қолиши кутилаётганини таъкидлади.
Шунингдек, Марказий Осиё ва Европанинг ривожланаётган бозорлари ва ривожланаётган мамлакатлари учун иқтисодий ўсиш прогнози 2,4 фоизгача кўтарилиб қайта кўриб чиқилди.
Айтганча, Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) экспертлари ривожланаётган мамлакатларда иқтисодий ўсиш суръати 2022 йилдаги 4,1 фоиздан 2023 ва 2024 йилларда 4 фоизгача пасайишини башорат қилган.
Шунингдек, глобал инфляция 2022 йилдаги 8,7 фоиздан 2023 йилда 6,9 фоизга ва 2023 йилда 5,8 фоизга барқарор пасайиши прогноз қилинган эди. Жорий йилда жаҳон бозорида хом ашё нархларининг пасайиши пул-кредит сиёсатининг кескинлашувига хизмат қилмоқда. Умуман олганда, базавий инфляция аста-секин пасайиши кутилмоқда, бироқ ХВЖ инфляциянинг аксарияти 2025 йилгача мақсадли даражага етмаслигини прогноз қилмоқда.
Қозоғистон молиячилар ассоциацияси прогнозларига кўра, 2024 йилда мамлакат иқтисодиётининг асосий ҳайдовчилари қурилиш (+8,0%), ахборот ва алоқа (+7,0%), савдо (+6,5%) ва транспорт (+5,6%) бўлади.
Муаллиф: Рабиға Нурбай