Ҳар хил мамлакатлар СИдан қандай фойдаланади: асосий тармоқлардаги кейслар
2025 йил 11 август куни Президент Қасим-Жомарт Тоқаев сунъий интеллект Қозоғистон тараққиётининг ҳаракатлантирувчи кучига айланиши кераклигини айтди. Кейинги 5 йил ичида мамлакат сунъий интеллект имкониятларидан максимал даражада фойдаланадиган рақамли давлатга айланишни режалаштирмоқда. Каzinform мухбири СИ татбиқининг глобал мисолларини ўрганди.
Тиббиёт ва соғлиқни сақлаш
Исроилда сунъий интеллект соғлиқни сақлаш соҳасида диагностика, шахсийлаштирилган даволаниш, фавқулодда вазиятларга жавоб бериш ва дори-дармонларни ишлаб чиқиш учун фаол қўлланилади. Масалан, Aidoc стартапи компьютер томографиясида инсульт, қон кетиш ва синишларни бир зумда аниқлаш учун мамлакатнинг энг йирик шифохоналарида СИ алгоритмларини жорий қилди.
Шахсийлаштирилган тиббиёт ҳам жадал ривожланмоқда: Техниона и Maccabi ўртасидаги қўшма лойиҳа сийдик йўллари инфекциялари учун нотўғри антибиотик рецептлари сонини 35% га қисқартирди ва дориларга чидамлилик билан курашишга ёрдам берди.
СИ, шунингдек, United Hatzalah каби фавқулодда хизматларда ҳам қўлланилади, бу ерда тизим фавқулодда қўнғироқларнинг мумкин бўлган жойларини 85% гача аниқлик билан прогноз қилади ва жавоб вақтини қисқартиради.
Бироқ, тиббий маълумотлардан фойдаланиш қатъий ҳимояни талаб қилади, чунки сизиб чиқиш беморнинг махфийлигини бузиши мумкин. СИга асосланган ечимларнинг юқори нархи ва мавжуд тизимлар билан интеграциялашув зарурати уларни кичикроқ клиникаларда амалга оширишни қийинлаштиради. Шунингдек, шифокорлар СИга ҳаддан ташқари қарам бўлиб қолиш хавфи мавжуд, бу эса ташхис қўйишда уларнинг эътиборини камайтириши мумкин.
Ушбу хавфларни камайтириш учун бир қанча мамлакатлар тиббий СИ тизимлари учун сертификатлаш стандартларини, алгоритмларни тасдиқлашнинг мажбурий тартибларини ва шифокорлар ва СИ ўртасида биргаликда қарор қабул қилиш протоколларини жорий қилди. Моделларнинг аниқлиги ва объективлигини ошириш учун очиқ тиббий маълумотлар яратилмоқда. Тиббиёт мутахассисларини сунъий интеллект бўйича ўқитиш уларга натижаларни тўғри талқин қилишга ва СИни клиник тажриба ўрнини босувчи эмас, балки қўллаб-қувватлаш воситаси сифатида қабул қилишга ёрдам беради.
Таълим
Финляндия миллий стратегияни мактаб ва университет даражасидаги инновациялар билан уйғунлаштириб, СИни таълимга фаол жорий қилмоқда. Масалан, Turku Institute for Learning Analytics томонидан ишлаб чиқилган ViLLE платформаси мослашувчан қайта алоқа усулларидан фойдаланади. У талабаларнинг жавоблари, кучли томонлари, заиф томонлари ва бошқа кўрсаткичларни таҳлил қилиб, улар қаерда қўшимча ёрдамга муҳтожлиги ва янги топшириқларга қаерда тайёр эканликларини аниқлайди.
Бироқ, алгоритмлар нотўғри бўлиши мумкин, масалан, ёзиш услуби ёки маданий контекст туфайли қоғозларни нотўғри баҳолаш. Ўқитишда СИга ҳаддан ташқари ишониш танқидий фикрлаш ва мустақил тадқиқот кўникмаларини заифлаштириши мумкин. СИнинг жорий этилиши минтақалар ва ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги таълимдаги тенгсизликни ҳам ошириши мумкин.
Ушбу хавфларни юмшатиш учун кўплаб мамлакатлар таълимда сунъий интеллектдан фойдаланиш учун ахлоқий стандартларни, шу жумладан шаффофлик ва адолатни мажбурий текширишни яратмоқда. Гибрид моделлар кенг тарқалган бўлиб, уларда сунъий интеллект ўқитувчиларни алмаштиришмайди, балки уларни қўллаб-қувватлайди. Ўқитувчилар ўқув жараёнини самарали кузатиш ва тизим хатоларини тузатиш учун СИ воситаларидан фойдаланишга ўргатилган.
Транспорт ва логистика
Нидерландия транспорт инфратузилмаси самарадорлиги ва барқарорлигини ошириш учун сунъий интеллектдан фаол фойдаланмоқда. Роттердам портида сунъий интеллект тизими олдин келганлар, кема турлари, маршрутлари ва тезлиги ҳақидаги маълумотлардан фойдаланган ҳолда кема етиб келиш вақтларини аниқ прогноз қилади. Бу ўртача кутиш вақтларини 20% га қисқартирди, терминаллар, юк ташиш агентлари ва кема операторлари учун режалаштиришни яхшилади.
АҚШда сунъий интеллект саноат хизматлари даражасида логистикани қўллаб-қувватлайди. Мисол учун, Uber Freight бўш юк машиналари саёҳатлари сонини камайтириш учун машинани ўрганиш алгоритмларидан фойдаланади. Одатда юк машиналарининг 35% га яқини бўш бўлса, бу кўрсаткич 10-15% га камайди.
Бироқ, прогноз қилувчи тизимлар асосан юқори сифатли, долзарб маълумотларга таянади ва кўплаб портлар ва логистика марказлари ҳали ҳам парчаланган ёки эскирган маълумотлар тасмаси билан ишлайди. Қарорларни ҳаддан ташқари автоматлаштириш, агар алгоритмлар экстремал об-ҳаво ёки геосиёсий бузилишлар каби ноодатий шароитларни нотўғри талқин қилса, операцион хавфларни келтириб чиқаради.
Киберхавфсизлик
СИ реал вақтда кибер таҳдидларни аниқлаш, олдини олиш ва уларга жавоб бериш учун тобора кўпроқ фойдаланилмоқда. АҚШда Microsoft Security Copilot хавфсизлик таҳлилчиларига ҳодисаларни текшириш, таҳдид маълумотларини қиёслаш ва тузатиш чораларини ишлаб чиқишда ёрдам бериш учун генератив СИдан фойдаланади.
Молиявий секторда HSBC СИ моделларидан кунига миллионлаб транзакцияларни кузатиб боради, шубҳали фаолиятни аниқлайди ва бир неча сония ичида сохта тўловларни блоклайди.
Бироқ, сунъий интеллектга асосланган мудофаа тизимларининг ўзи ҳужумлар нишонига айланиши мумкин: тажовузкорлар adversarial attackдан фойдаланадилар, нотўғри маълумотларни ўтказиб юборадилар, тизим таҳдидларни ўтказиб юборади ёки нотўғри сигналларни яратади. Тўлиқ бўлмаган ёки нотўғри маълумотларга ўргатилган моделлар ҳужумларнинг янги турларини таний олмаслиги мумкин, автоматлаштирилган ечимларга ҳаддан ташқари ишониш эса мураккаб ҳодисалар пайтида инсон аралашувини кечиктириши мумкин. Бузғунчилар шунингдек, СИдан фойдаланадилар - фишинг ҳужумларини автоматлаштириш, полиморф зарарли дастурларни яратиш ва оммавий равишда тармоқлардаги заифликларни қидириш.
Энергетика ва экология
Шамол энергиясини ишлаб чиқаришни прогнозлаш электр энергиясининг ярми қайта тикланадиган манбалардан олинадиган Дания учун муҳим аҳамиятга эга ва баъзи кунларда шамол истеъмолнинг 50% ни ташкил қилади. Сунъий интеллектга асосланган моделлар прогнозларнинг аниқлигини сезиларли даражада яхшилайди, бу эса гриднинг беқарор авлод билан янада самарали ишлашига имкон беради.
Австралияда Neara стартапи экстремал об-ҳаво шароитлари учун тармоқ инфратузилмасини таҳлил қилиб, оптимал таъмирлаш стратегиясини танлашга ва таъминот ишончлилигини оширишга ёрдам беради.
Бироқ, СИ атроф-муҳит ва энергия мақсадларига эришишга ёрдам бериши мумкин бўлса-да, унинг ривожланиши атроф-муҳитга зарар етказиши мумкин. Миллиардлаб параметрларга эга генератив моделларни ўргатиш катта миқдорда электр энергиясини, CО₂ чиқиндиларини кўпайтиришни ва электр тармоқларининг кучланишни талаб қилади. Серверларни совутиш ҳам миллионлаб литр сув талаб қилади.
СИнинг атроф-муҳитга таъсирини камайтириш учун мамлакатлар data-марказлар учун янада яшил эчимларни ишлаб чиқмоқда. Суюқ ва иммерсион совутиш тизимлари тобора кўпроқ фойдаланилмоқда, бу энергия сарфини 50% га камайтиради ва сув сарфини камайтиради. Data-марказлар ҳам қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтмоқда. Мисол учун, Бразилияда улар деярли 90% гидроэлектрик тармоққа уланмоқда.
Қишлоқ хўжалиги
Нидерландияда иссиқхоналар ўсимликларнинг ҳолатини кузатиш ва суғориш, ёритиш ва ҳароратни автоматик равишда созлаш учун компьютер кўриш тизимларидан фойдаланади. АҚШда фермерлар бегона ўтларни аниқлаш ва гербицидларни фақат тўғри жойларда пуркаш учун сунъий интеллектдан фойдаланадиган John Deere See & Spray каби платформалардан фойдаланади, бу эса кимёвий истеъмолни бир неча марта камайтиради. Австралияда сунъий интеллект таҳлилига эга дронлар чорва моллари саломатлиги ва яйловлар ҳолатини кузатиб боради.
Аммо бу ерда ҳам қийинчиликлар мавжуд. Ускунанинг юқори нархи ва интеграциянинг мураккаблиги кичик фермер хўжаликларида СИни амалга оширишни қийинлаштиради. Алгоритмлар хатога йўл қўйиши мумкин - масалан, улар ўсимлик касалликлари ёки тупроқ шароитларини нотўғри аниқлашлари мумкин, бу эса йўқотишларга олиб келади. Булутли хизматлар ва сенсорларга боғлиқлик барча қишлоқ хўжалиги ишларини бузиши мумкин бўлган киберҳужумларга нисбатан заифликни оширади.
Ушбу муаммоларни ҳал қилиш учун ҳукуматлар ва компаниялар фермерлар учун ўқув дастурларини йўлга қўймоқда, технология харидлари учун субсидиялар ажратмоқда ва маҳаллий шароитга мослаштирилган сунъий интеллект платформаларини яратмоқда. Доимий интернет алоқасисиз ишлай оладиган, носозликлар ва ҳужумлар хавфини камайтирадиган гибрид тизимлар ҳам ишлаб чиқилмоқда.
Материалнинг инглиз тилидаги оригинал нусхасини бу ерда ўқиш мумкин.