Дунё мамлакатларида мобиль алоқа ва интернет қанча туради
ASTANA. Kazinform – 2024 йил якунига кўра, дунёдаги алоқа хизматлари ҳажми 3,3 фоизга ошиб, 1,18 триллион долларни ташкил этди. Қозоғистонда эса йил бошидан буён 8 фоизга ошган ва 233 миллиард тенгени ташкил қилган. Kazinform мухбири алоқа хизматларидан фойдаланувчиларнинг ўсиши турли мамлакатлардаги тариф сиёсатига қандай таъсир қилаётганини таҳлил қилди.
АҚШнинг тариф сиёсати рақобатга қаратилган АҚШдаги телекоммуникация бозори - дунёдаги энг йирик бозорлардан биридир. Унинг тариф сиёсати бозор рақобатига, шунингдек Федерал алоқа комиссияси ва Федерал савдо комиссияси каби тартибга солувчи органларга боғлиқ. Мамлакатдаги сўнгги ўзгаришларга мобиль технологияларнинг ривожланиши, 5G нинг жорий этилиши ва бозордаги асосий ўйинчиларнинг бирлашиши таъсир кўрсатди.
Mordor Intelligence маълумотларига кўра, АҚШ телекоммуникация бозори 2024 йилда 443,12 миллиард долларга баҳоланяпти. 2029 йилда эса 530,61 миллиард долларга етиши кутиляпти.
AT&T, Verizon, US Cellular ва T-Mobile каби Американинг йирик операторлари ўз мижозларига турли тарифларни таклиф қиладилар. Мобиль алоқа ҳақида гапирадиган бўлсак, АҚШда маълум миқдорда дақиқалар, SMS, олдиндан тўлов ва кейинги тўловларни тақдим этувчи тарифлар талабга эга. Одамлар ҳам тобора кўпроқ чексиз тарифларни танлаяпти, бу эса операторлар ўртасида рақобат учун имкониятлар яратади.
Интернет хизматига келсак, мамлакатнинг айрим ҳудудларида юқори тезликдаги интернет мавжуд.
Мобиль алоқа операторлари паст нархларни сақлаб қолиш учун «wholesale» ёки виртуал мобиль алоқа оператори хизматларидан фойдаланадилар. Тарифларни тартибга солиш сиёсати рақобатни ҳимоя қилишга ва монополияга барҳам беришга қаратилган.
Мобиль алоқа тарифларининг нархи операторга, тариф режасига ва яшаш ҳудудига қараб фарқ қилиши мумкин. Yesim.tech ресурсига кўра, ўртача асосий тариф ойига 30-70 доллар туради.
5G га ўтиш ва мамлакатни янада рақамлаштириш муносабати билан АҚШда мобиль алоқа ва интернет учун янги тарифлар жорий этилиши ва нархлар ўзгариши мумкин.
Европа Иттифоқининг монополияга қарши кураши
Европа Иттифоқида телекоммуникация хизматлари ва тарифлари Европа Комиссияси даражасида тартибга солинади, бу эса ташкилотга аъзо давлатлар учун умумий стандарт ва рақобат муҳитини яратади.
Европа Иттифоқи кўпгина мамлакатларида операторлар маълум бир абонент тўловини ўз ичига олган юқори тезликдаги интернет (4G/5G) билан чексиз тарифларни таклиф қиладилар. 2017 йилда Европа Иттифоқи мамлакатларида роуминг учун қўшимча тўловлар бекор қилинди («Roam like at home» – таҳр.). Ушбу қоидага кўра, мобиль телефон фойдаланувчилари Европа Иттифоқи бўйлаб роуминг учун қўшимча тўловларсиз ўз мамлакатида ишлатадиган тарифдан фойдаланишлари мумкин.
Кенг полосали интернет нархи минтақага боғлиқ. Бу Германия ёки Франция каби аҳоли зич жойлашган мамлакатларда арзонроқ, қишлоқ жойларида эса қимматроқ.
Монополияларнинг олдини олиш Европа сиёсатининг муҳим қисмига айланди. Европа Иттифоқи истеъмолчилар учун танловнинг қисқариши ва нархларнинг ошишига йўл қўймаслик учун йирик операторларнинг бирлашишини қатъий назорат қилади. Мисол учун, 2016 йилда Европа бозорида Telecom Italia ва Vivendi ўртасида қўшилиш шартномаси бўйича текширув ўтказилди.
Хитой операторларга қаттиқ давлат назоратини ўрнатади
Хитойда тариф сиёсатида миқёс иқтисодлари ва давлат назорати устунлик қилади. Операторлар устидан қаттиқ давлат назорати мамлакатни рақамли ўзгартириш ва арзон интернет хизматларини қўллаб-қувватлаш каби узоқ муддатли мақсадларга эришишга қаратилган сиёсатни амалга ошириш имконини беради.
Хитой технология ва инновациялар соҳасида жаҳон етакчисига айланишни мақсад қилган. Мамлакатда мобиль ва халқаро алоқа тармоқлари жадал ривожланиб боряпти. Ҳозирги вақтда мамлакатда маълумотлар тўплами ва қўнғироқлар учун дақиқаларни ўз ичига олган тарифлар талабга эга. Шу билан бирга, 5G инфратузилмаси фаол ривожланяпти, мобиль интернетдан фойдаланишни рағбатлантириш мақсадида истеъмолчилар учун субсидиялар жорий этиляпти.
Хитойда 1 ГБ учун мобиль интернет нархи 0,20-0,30 доллар атрофида. Чексиз режалар ойига $12-20 туради.
Шундай қилиб, мобиль телефон хизмати Хитойда арзон, бу эса операторлар ўртасида рақобатни келтириб чиқаради.
Ҳиндистон - энг арзон мобиль бозор ҳисобланади
Бунга операторлар ўртасидаги рақобат ва мобиль интернетдан кенг фойдаланиш ижобий таъсир кўрсатди.
Абонентлар тарифларнинг кенг доираси, жумладан, энг арзонларини ҳам танлашлари мумкин. Reliance Jio каби операторлар чексиз интернет учун ойига бир неча доллар тўлайдилар.
Интернет арзон, лекин тезлик минтақага қараб фарқ қилиши мумкин.
Ҳиндистондаги мобиль телефон тарифлари дунёдаги энг арзон тарифлар қаторига киради. Мобиль маълумотларнинг ўртача нархи 1 ГБ трафик учун $1 дан кам. Ойига 10 дан 30 ГБ гача бўлган тарифлар 3 дан 5 долларгача туради.
Ҳиндистонда операторлар абонентларга жуда катта ҳажмдаги интернет, 50-100 ГБ гача, арзон нархда, шунингдек чексиз қўнғироқлар ва SMS-хабарларни тақдим этадилар.
Озарбайжонда тарифларни тартибга солиш
Озарбайжондаги телекоммуникация бозори Azercell, Bakcell, Nar Mobile каби бир қанча йирик операторлар томонидан назорат қилинади. Улар чексиз, юқори тезликдаги интернетни таклиф қилувчи энг асосий эҳтиёжларгача бўлган иқтисодий пакетлардан тортиб, турли тарифларни таклиф қилади.
Катта шаҳарларда оптик толали технология ва юқори тезликдаги интернет мавжуд бўлса-да, айрим қишлоқ жойларида уланиш сифати паст бўлиши мумкин.
Озарбайжонда тарифлар телекоммуникация соҳасида рақобатни рағбатлантириш ва ҳамёнбоп нархларни сақлаш мақсадида тартибга солинади.
Статистик маълумотларга кўра, Озарбайжонда кенг полосали интернетнинг ўртача нархи ойига 16,59 доллар атрофида. Бу, масалан, қўшни Туркия ва Молдова билан солиштирганда қиммат ҳисобланади, бу ерда ушбу хизмат мос равишда $8,77 ва $9,14 туради.
Қозоғистонда мобиль интернет нархи ошди
Қозоғистон телекоммуникация соҳасида асосий операторлар – Kcell, Beeline ва Tele2 бир-бири билан рақобатлашмоқда. Операторлар турли тарифларни, жумладан, мобиль интернет ва қўнғироқлар учун чексиз пакетларни таклиф қилади.
MoneySuperMarket томонидан ўтказилган Internet Accessibility Index тадқиқотига кўра, Қозоғистон 1 Гб маълумот энг арзон бўлган давлатлар қаторига киради, мамлакатда ўртача 0,59 доллар туради. Масалан, Тожикистонда 1 Гб интернетнинг ўртача нархи 1,65 доллар, Ўзбекистонда 0,6 доллар, Қирғизистонда эса 0,17 долларни ташкил этади.
Бироқ йил бошидан баъзи мобиль алоқа тарифлари қимматлашди. Нархлар ўртача 25 фоизга ошди ва 2025 йил апрель ойидан бошлаб тарифлар яна ошиши маълум қилинди. Асосан, улар нархи 500 тенгедан 1500 тенгегача кўтарилган. Операторлар бунинг тармоқларни янгилаш, сақлаш ва таъмирлаш харажатлари ошгани, ускуналар қимматлашгани билан боғлиқлигини тушунтиришга уринди.
ҚР Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, 2025 йил январь ва февраль ойларида мамлакатда алоқа соҳасида хизматлар кўрсатилган 233,1 миллиард тенге, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 8 фоизга кўпдир.
Сўнгги йилларда Қозоғистонда нархларни назорат қилиш ва алоқа сифатини яхшилаш чоралари кўриляпти. Бу борада тарифларни тартибга солиш ва мобиль алоқа тармоғи қамровини кенгайтиришни алоҳида таъкидлаш жоиз.
Дунё бўйлаб тарифларни солиштириш
АҚШ ёки Европа Иттифоқи каби йирик мамлакатларда мобиль алоқа ва интернет хизматлари қиммат, бу мамлакатларда рақобат юқори ва инфратузилма яхши ривожланган.
Қозоғистон, Марказий Осиё мамлакатлари ва Озарбайжонда тарифлар нисбатан арзонроқ, бироқ интернет сифати ва ундан фойдаланиш имконияти, айниқса, қишлоқ жойларда муаммо бўлиб қоляпти.
Бундай тезликда интернет таклиф этаётган мамлакатлар орасида энг юқори нархлар Бирлашган Араб Амирликлари (98,84 доллар) ва Қатарда (92,04 доллар) қайд этилган. Болтиқбўйи мамлакатларига (Латвия, Литва, Эстония) келсак, уларда интернетнинг ўртача нархи ойига 21,58 доллар атрофида бўлиб, Латвия Болтиқбўйидаги энг арзон давлат (16,59 доллар) ҳисобланади.
Жаҳон телекоммуникация бозорининг истиқболлари
Analysys Mason маълумотларига кўра, глобал телекоммуникация бозори ўсишда давом этади. Нашрнинг қайд этишича, 2024 йилда телекоммуникация хизматларидан олинадиган глобал даромаднинг 2 фоизга ўсиши кутиляпти.
Даромаднинг ўсишига интернет-трафикнинг ўсиши сабаб бўлди. Analysys Mason прогнозига кўра, оптик толали тармоқларнинг қурилиши ва кенг полосали интернетга ўтиш, айниқса, Шимолий Америка ва Ғарбий Европада истеъмолчилар чўнтагига қўшимча юк бўлади. Шимолий Америкада мобиль алоқа бозорининг ўсиши Европага қараганда юқори бўлиши кутилмоқда.
Рақамлар ва статистика
IDC консалтинг компанияси маълумотларига кўра, 2024 йилда глобал телекоммуникация саноати 1,53 триллион доллар даромад олиши кутилмоқда, бу 2023 йилга нисбатан қарийб 3 фоизга ошади. 2024 йилда телекоммуникация компаниялари акциялари бутун дунё бўйлаб қарийб 11 фоизга ўсди.
Жаҳон миқёсида телекоммуникация компанияларининг молиявий аҳволи барқарор: даромадлар кўпаймоқда, харажатлар эса камаймоқда. Бир мижознинг даромади ошди (2% га ўсди, тахминан 28 долларгача).
Deloitte тадқиқотига кўра, 2025 йил охиригача 5 миллиард киши мобиль интернетдан фойдаланиш имкониятига эга бўлади. 2023 йилда бу кўрсаткич 4,6 миллиардни ташкил этган. Бир томондан, дунё аҳолисининг 96 фоизи мобиль интернетдан фойдаланса, иккинчи томондан қолган 4 фоизи, яъни 350 миллион киши интернетдан фойдаланиш имконига эга эмас.
Бундан ташқари, аҳолининг 39 фоизи ёки 3,1 миллиард киши мобиль алоқадан фойдаланади, бироқ турли сабабларга кўра ундан изчил фойдалана олмайди.