Астана-Ереван: сиёсий дўстликдан иқтисодий суръатларгача
ASTANА. Кazinfotm — 20-21 ноябрь кунлари Арманистон Бош вазири Никол Пашинян расмий ташриф билан Астанага келди ва бу икки мамлакат ўртасидаги тарихий дўстлик ва ишончга асосланган муносабатларга янги туртки берди. Ташриф давомида савдо-иқтисодий, транспорт ва транзит, инвестиция, қишлоқ хўжалиги, рақамлаштириш ва маданий-гуманитар соҳаларда шартномалар имзоланди ва 2026-2030 йилларга мўлжалланган ҳамкорлик йўл харитаси имзоланди. Кazinformнинг таҳлилий шарҳловчиси ташриф натижаларини таҳлил қилди.
Астана ва Ереван ўртасидаги янги суръат
Арманистон Қозоғистон учун Жанубий Кавказдаги стратегик муҳим шерикдир. Икки мамлакат кўп йиллар давомида сиёсий ва маданий алоқаларни ривожлантириб келаётган бўлса-да, иқтисодий ҳамкорлик тўлиқ даражага етмаган. Бунинг асосий сабаби Арманистоннинг денгизга чиқиш имконияти чекланганлиги ва қўшни давлатлар билан сиёсий кескинликлари бўлиб, бу товарлар ва логистика ташишни қийинлаштирди. Натижада, йиллик савдо айланмаси илгари атиги 7-8 миллион долларни ташкил этган.
Сўнгги йилларда вазият аста-секин ўзгариб бормоқда. Янги транспорт йўлакларининг очилиши, транзит чекловларининг камайиши ва Евроосиё иқтисодий иттифоқи доирасидаги ҳамкорлик савдони ривожлантиришга имкон берди. 2025 йилнинг дастлабки етти ойида икки мамлакат ўртасидаги савдо айланмаси 28,7 миллион долларга етди ва умумий савдо ҳажми тахминан 36 миллион долларни ташкил этди. Мутахассисларнинг таъкидлашича, бу кўрсаткич 350 миллион долларгача ошиши мумкин. Металлургия, нефть-кимё, кимё ва озиқ-овқат маҳсулотлари соҳаларида салоҳият катта.
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Иқтисодий сиёсат бўйича директор ўринбосари Жанар Ғабдуллина икки мамлакат Евроосиё иқтисодий иттифоқининг тўлақонли аъзолари сифатида шерикликни ривожлантиришда ишончли ва олдиндан айтиб бўладиган мавқега эга эканлигини таъкидлади.
— Қозоғистон анъанавий равишда Кавказ мамлакатлари билан прагматик ҳамкорликни ўрнатади ва минтақавий раҳбарлар, айниқса Арманистон учун муҳим бўлган Туркия ва Озарбайжон билан конструктив ва ишончли мулоқот сиёсатига катта аҳамият беради, — деди у.
Сиёсатшунос Таир Ниғманов бу фикрни тўлдиради: Астана ва Ереван ўртасидаги сиёсий ишончнинг асоси Арманистон ва Озарбайжон ўртасидаги инқирозни ҳал қилиш бўйича умумий позициядир.
— Боку ва Ереван ўртасидаги муносабатларнинг яхшиланиши янги имкониятларни очади. Агар бу тенденция давом этса, бу, албатта, Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларнинг ўсишига ҳисса қўшади. Бу транзит тўсиқлари туфайли илгари имконсиз бўлган етказиб беришни кўпайтиришга йўл очади, — дейди сиёсатшунос.
Унинг сўзларига кўра, қишлоқ хўжалиги соҳаси алоҳида аҳамиятга эга. Қозоғистон ўз маҳсулотлари — буғдой, ун, қайта ишланган озиқ-овқат маҳсулотларини халқаро бозорга экспорт қилишни кучайтириши керак. Шу нуқтаи назардан, Арманистон барқарор ва ишончли экспорт йўналишига айланиши мумкин. Мамлакатнинг озиқ-овқат хавфсизлиги ва етказиб беришни диверсификатсия қилиш зарурати ҳисобга олинса, қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ҳамкорлик икки мамлакат ўртасидаги иқтисодий алоқаларнинг ўсишига сезиларли таъсир кўрсатади.
Музокаралар ва расмий ташриф
20 ноябрь куни кечқурун Арманистон Бош вазири Никол Пашинян расмий ташриф билан Астанага келди. Уни пойтахт аэропортида Қозоғистон Бош вазири Олжас Бектенов кутиб олди. Эртаси куни Ақордада музокаралар бошланди. Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Пашинянни тантанали равишда кутиб олди ва расмий делегация аъзоларини таништирди. Фахрий қоровул бошлиғи рапорт берди ва икки мамлакат мадҳиялари янгради. Бу маросим икки мамлакат ўртасидаги сиёсий ишонч ва ҳамкорликнинг рамзи бўлди.
Президент Тоқаев ўз нутқида Пашиняннинг ташрифи икки мамлакат ўртасидаги стратегик шериклик даражасидаги муносабатларга янги туртки беришини айтди.
— Муҳтарам Никол Воваевич, Қозоғистонга хуш келибсиз! Сизнинг ташрифингиз икки мамлакат ўртасидаги стратегик шериклик даражасидаги муносабатларга янги туртки беради. қозоқ халқи Арманистон халқи, тарихи ва маданиятига катта ҳурмат билан қарайди. Ташриф давомида бир қатор муҳим шартномалар имзоланади, — деди Тоқаев.
Ўз навбатида, Никол Пашинян Қозоғистонга расмий таклиф ва кўрсатилган меҳмондўстлик учун миннатдорчилик билдирди.
— Ушбу ташриф икки томонлама муносабатларимизга янги туртки беради. Ўтган йили Арманистонга расмий ташрифингиз билан икки давлат ўртасидаги ҳамкорликнинг янги босқичи бошланди. Ушбу ташриф натижасида муҳим келишувлар имзоланди, уларнинг баъзилари амалга оширилди, қолганлари эса амалга ошириш жараёнида. Қозоғистонга расмий ташриф билан келиш мен учун катта шарафдир, — деди у.
Шундай қилиб, расмий кутиб олиш маросими ва дастлабки музокаралар икки мамлакат ўртасидаги сиёсий ишонч ва ҳурматнинг яққол намойиши бўлди. Улар икки томонлама муносабатларни янги босқичга кўтариш ва аниқ лойиҳалар орқали ҳамкорликни чуқурлаштириш ёълидаги муҳим биринчи қадам сифатида баҳоланди.
Кенгайтирилган таркибдаги музокаралар
Кейин Қозоғистон Президенти ва Арманистон Бош вазири икки мамлакат делегациялари аъзолари иштирокида кенгайтирилган таркибда музокаралар ўтказдилар. Томонлар аввал савдо-иқтисодий, транспорт-транзит ва инвестиция соҳаларини муҳокама қилишди. Ушбу қарорлар нафақат ҳозирги савдо алоқаларини яхшилашга, балки келажакда икки мамлакат ўртасидаги иқтисодий шерикликни тизимли равишда ривожлантиришга ҳам қаратилган.
Музокараларда тоғ-кон саноати, қишлоқ хўжалиги, рақамлаштириш, сунъий интеллект, соғлиқни сақлаш ва маданий-гуманитар ҳамкорликка оид масалалар ҳам муҳокама қилинди. Ҳар бир мавзу бир-бири билан боғлиқ бўлиб, ягона стратегия яратишга хизмат қилди.
Қозоғистон Президенти ва Арманистон Бош вазири иштирокида расмий делегация аъзолари 15 та ҳукуматлараро ва идоралараро ҳужжатларни имзоладилар. Ушбу ҳужжатлар илгари декларациялар билан чекланган ҳамкорликнинг аниқ лойиҳаларга айланишининг яққол намойиши бўлди.
Энг муҳими, 2026–2030 йилларга мўлжалланган Савдо-иқтисодий ҳамкорлик бўйича йўл харитаси. Ушбу ҳужжат икки мамлакатнинг иқтисодий муносабатларини аниқ лойиҳалар орқали тизимлаштиради, савдо ва инвеститсияларни ривожлантириш учун барқарор пойдевор яратади. Бундан ташқари, ахборот хавфсизлиги, рақамлаштириш, сунъий интеллект ва дипломатик инфратузилма соҳаларидаги келишувлар икки мамлакатнинг технологик ҳамкорлигини чуқурлаштириш имконини беради.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари савдоси, атом энергиясидан тинч мақсадларда фойдаланиш, фан ва олий таълим бўйича келишувлар илмий ва техник даражада иқтисодий шерикликни мустаҳкамлайди. Маданий ва гуманитар ҳамкорлик бўйича меморандумлар, жумладан, кино, санъат ва кутубхона соҳаларидаги келишувлар икки халқ ўртасидаги тарихий ва маданий алоқаларни мустаҳкамлайди.
Шундай қилиб, имзоланган ҳужжатлар Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги шерикликни нафақат сўзда, балки аниқ амалларда ҳам амалга ошириш имконини берди. Савдо-иқтисодий ҳамкорлик ва инфратузилма лойиҳалари минтақавий барқарорликни мустаҳкамлайди, Жанубий Кавказда ишончли шерикликни чуқурлаштиради ва Қозоғистоннинг минтақавий таъсирини оширади.
Қозоғистон Президенти Никол Пашинянни стратегик шерикликни мустаҳкамлашдаги фаолиятини таъкидлаб, унга "Алтын Қыран" ордени билан мукофотлади. Учрашув давомида икки мамлакат савдо айланмасини 350 миллион долларгача ошириш, товарлар турини кўпайтириш ва инвестиция лойиҳаларини амалга оширишга келишиб олдилар. Янги ташкил этилган Қозоғистон-Арманистон Ишбилармонлар кенгаши икки мамлакат тадбиркорларини бирлаштиради ва уларга аниқ лойиҳаларни амалга ошириш имконини беради.
Транспорт-транзит ва савдо ҳамкорлиги
Музокаралар давомида Қозоғистон ва Арманистон саноат, энергетика, қишлоқ хўжалиги, рақамлаштириш, қурилиш, транспорт ва логистика соҳаларида ҳамкорликни ривожлантиришга устувор аҳамият беришди. Транспорт-транзит йўналишларининг салоҳиятидан самарали фойдаланиш айниқса муҳимлиги эътироф этилди.
Президент Қасим-Жомарт Тоқаев таъкидлаганидек, 2025 йил ноябрь ойида Озарбайжон ҳудуди орқали Арманистонга дастлабки 1 минг тонна қозоқ буғдойи етказиб берилди. Бу қадам икки мамлакат ўртасидаги савдо алоқаларини сезиларли даражада мустаҳкамлаш имконини берди. Қозоғистон Арманистонга юқори сифатли ғалла ва бошқа товарларни барқарор етказиб беришга тайёр. Бундан ташқари, икки мамлакат тўғридан-тўғри рейсларни очиш ва юк ташишни соддалаштириш бўйича аниқ режалар ишлаб чиқмоқда.
Президентнинг сўзларига кўра, транспорт ва транзит соҳасидаги очиқ ва самарали ҳамкорлик икки мамлакат учун иқтисодий ва сиёсий имкониятларни ошириш йўлини очади. Ушбу ташаббуслар Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги стратегик шерикликнинг янги босқичини белгилайди.
Рақамлаштириш, сунъий интеллект ва маданий-гуманитар ҳамкорлик
Қозоғистон Президенти рақамлаштириш ва сунъий интеллект соҳасидаги ҳамкорлик салоҳиятини таъкидлаб, икки мамлакат техник тажриба алмашиш ва қўшма лойиҳаларни амалга оширишга келишиб олганини айтди. Келгуси йили «Alem.ai» базасида Арманистонда «TUMO Astana» халқаро таълим маркази очилади.
Бундан ташқари, икки мамлакат маданий ва гуманитар ҳамкорликни мустаҳкамлашга келишиб олдилар: талабалар алмашинуви, тиббиёт кунларини ўтказиш, маданий тадбирларни ташкил этиш ва муҳим жамоат жойларига буюк шахслар номини бериш халқлар ўртасидаги маънавий яқинликни оширди.
Хулоса қилиб айтганда, Қозоғистон ва Арманистон ўртасидаги расмий музокаралар икки томонлама муносабатларнинг янги сифат даражасига кўтарилганидан далолат беради. Имзоланган ҳужжатлар ва келишувлар савдо-иқтисодий, транспорт ва транзит, инвестиция, рақамлаштириш, қишлоқ хўжалиги ва маданий-гуманитар соҳаларда аниқ лойиҳаларни амалга ошириш имконини беради. Ушбу ўзаро таъсир минтақавий барқарорликни мустаҳкамлайди ва Қозоғистоннинг Жанубий Кавказдаги стратегик таъсирини ошириш учун шароит яратади.