6 миллиард тенге даромад: Астанадаги пуллик автотураргоҳлар бепул тўхташ жойларидан қандай фарқ қилади
Пуллик автотураргоҳда машина шикастланган тақдирда, агар компания эгаси ҳеч қандай жавобгарликни ўз зиммасига олмаса, қаерга бориш керак? Кazinform агентлигининг таҳлилий кузатувчиси ушбу ва автотураргоҳ бизнесининг бошқа масалаларини ўрганиб чиқди.
Автотураргоҳ — пуллик, хавфсизлик — йўқ
Астанадаги пуллик автотураргоҳлар қатор меъёрий ҳужжатлар билан тартибга солинади, жумладан, автотураргоҳларни ташкил этиш қоидалари ва шаҳар ҳудудидаги шаҳар пуллик тўхташ жойларидан фойдаланиш қоидалари. Қоидаларнинг талаблари тўхташ жойларида тартибни таъминлашни кўрсатса ҳам, «Астана Тұрақ Кеңістігі» расмий веб-сайтида МЧЖ тўхташ жойлари ва автомобиллар учун жавобгар эмаслиги таъкидланган.
— Автотураргоҳ автомобилларни сақлаш жойи эмас; «Астана Тұрақ Кеңістігі» МЧЖ транспорт воситалари хавфсизлиги учун жавобгар эмас. Жаҳон амалиётига кўра, очиқ осмон остидаги пуллик кўча тўхташ жойлари тушунчаси тўхтаб турган транспорт воситаларини ҳимоя қилишни назарда тутмайди. Тўхташ жойидаги форс-мажор ҳолатлар Қозоғистон Республикасининг амалдаги қонунчилигига мувофиқ ҳал қилинади, — дея тасдиқлади Астана шаҳар транспорт ва автомобиль транспорти инфратузилмасини ривожлантириш департаменти.
Пойтахтлик Нурлан Саметов МЧЖ устидан шикоят билан ҳокимликка мурожаат қилди. Унинг сўзларига кўра, автомобилни пуллик тўхташ жойига жойлаштириш ва хизмат ҳақини тўлаш жараёни ниҳоятда қийин: пуллик тўхташ жойидан биринчи марта фойдаланаётган одам учун деярли ҳеч нарса аниқ эмас. Унинг ўзи бутун иш куни давомида биринчи тўловни амалга оширганида, дастур шунчаки балансни тўлдирганига дуч келди. Ҳеч қандай билдиришнома бўлмаган ва натижада эртаси куни фуқаро тўламаганлиги учун жарима олган.
— Масалан, Қонаев кўчаси 12-уйдаги пуллик автотураргоҳда пуллик тўхташ жойини бепул тўхташ жойидан ажратиб турувчи кўринадиган белгилар, тўсиқлар, аниқ чегаралар ва белгилар мавжуд эмас. Автотураргоҳ учун тўлов қоидалари ва усуллари ҳақида аниқ, тушунарли матнли катта маълумот белгилари йўқ. "Парковки Астаны" мобил иловаси орқали ҳам, Kaspi.kz орқали ҳам онлайн тўлов хизмати анча мураккаб. «Парковки Астаны» иловасида ушбу имконият мавжудлигига қарамай, аввалги кун учун тўловни амалга ошириш мумкин эмас. Шу билан бирга, жарима солинган тақдирда ҳам огоҳлантириш берилмайди, — дейди Н.Саметов.
Бундан ташқари, у, бошқа кўплаб астаналиклар сингари, «На водно-зеленом бульваре» бизнес марказида бутун қаватларни ижарага олган компаниялар ходимларининг автотураргоҳ учун пул тўлашини ўта мантиқсиз ва адолатсиз деб ҳисоблайди.
— «Астана Тұрақ Кеңістігі» МЧЖ белгиларни янгиламайди, ҳудудни ободонлаштирмайди, асфальтни таъмирламайди ва бошқа машиналар тўхташ жойидаги камчиликларни бартараф этмайди: кўпинча буни тадбиркорларнинг ўзлари, ўз маблағлари ҳисобидан амалга оширадилар. Шундай қилиб, мен, хизматни олувчи сифатида, нима учун тўлаётганимни тушунмаяпман, — деб қайд этади Н.Саметов.
У ўз баёнотида ўтган кун учун тўловни кўзда тутишни, ижарачи компаниялар ходимларининг бизнес марказларидаги пуллик тўхташ жойларини бекор қилишни, тўловни кечиктирганлик учун SМS орқали жарима солиши ҳақида огоҳлантириш механизмини жорий қилишни таклиф қилди.
Кимнинг мулки ва даромади
Яқинда Астана ҳокимлиги Женис Қасимбек автотураргоҳлар муниципал мулкка айланишини маълум қилди. Транспорт бошқармасининг хабар беришича, «Астана Тұрақ Кеңістігі» МЧЖ билан ДХШ шартномасини бекор қилиш масаласи 2024 йил декабридан бери кўриб чиқилмоқда; 6-февралда қўшимча келишув тузилди.
Пуллик ва бепул автотураргоҳлар ўртасидаги фарқ нима? Давлат органи бизга қуйидаги жавобни берди:
— Хусусий автотураргоҳ (автомобил тўхтаб туриш жойи) — ер участкасига эгалик қилиш ёки ундан мақсадли мақсадига мувофиқ фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган нодавлат юридик шахс ёки якка тартибдаги тадбиркор томонидан ташкил этилган транспорт воситаларини тўхташ жойлари. Хусусий автотураргоҳ эгаси тадбиркорлик фаолияти сифатида автотранспорт воситалари эгаларидан тасдиқланган тарифларга мувофиқ тўхташ жойидан фойдаланганлик учун йиғимларни мустақил равишда ундириш ҳуқуқига эга. Муниципал автотураргоҳ (автомобиль тўхташ жойи) – турар жой ва маъмурий биноларнинг ҳудудлари бундан мустасно, муниципал мулкда жойлашган ваколатли орган томонидан ташкил этилган транспорт воситаларини тўхташ жойи.
Жавоб жуда ғалати, чунки бу банд шаҳар автотураргоҳларида пул ундирмайдилар деган таассурот қолдириши мумкин. Бу ростми?
— Хусусий шерик «Астана Тұрақ Кеңістігі» МЧЖ юридик шахси давлат ҳамкорига муниципал мулкка ўтказилгунга қадар ДХШ шартномасини тўлиқ бажариши шарт. Бинобарин, барча пуллик автотураргоҳлар одатдагидек ишлашда давом этмоқда. Бундан ташқари, жорий босқич доирасида бутун лойиҳани комплекс баҳолаш амалга оширилмоқда. Пуллик автотураргоҳнинг кейинги фаолияти ҳокимлик орқали амалга оширилади, — дея таъкидлади бошқарма.
Шундай экан, афтидан, Астанадаги автотураргоҳлар эгалари ўзгариши билан оддий фуқаролар учун ҳеч нарса ўзгармайди. Бу ерда савол туғилади, биз қандай миқдорлар ҳақида гапираяпмиз? Маълум бўлишича, бу соҳага катта маблағ жалб қилинган.
— Тўловларнинг 75 фоизи, яъни 100 тенгедан хусусий шерикга, 25 фоизи давлатга тушди. Лойиҳа бошланганидан буён бюджет 6 миллиард тенгега тўлдирилди, бу лойиҳанинг барча даромадларининг 90 фоизини ташкил этади. Тўхташ жойини тўламаганлик учун жарималар Қозоғистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 597-моддаси "Транспорт воситаларини тўхтатиш ёки тўхташ қоидаларини бузиш" га мувофиқ шакллантирилади. Барча жарималар шаҳар бюджетига тушади, — деди транспорт бошқармаси.
Қоидабузарлар қандай аниқланади
Яна бир муҳим савол: қоидабузарлар қандай қайд этилади? Пуллик тўхташ жойлари сертификатланган фото ва видео қайд этиш мосламалари бўлган ихтисослаштирилган автотранспорт воситалари томонидан назорат қилинади. Агар машинангиз тўхташ жойидан ўғирланган бўлса-чи? Бу савол билан ҳеч кимни безовта қилмайди. Автотураргоҳ эгаларининг битта масъулияти бор - пул йиғиш. Улар бу масалага жуда жиддий ёндашадилар.
Қоидабузарларни қайд қилиш учун «Дозор-М» дастурий ва аппарат тизимлари қўлланилади. Комплекс автомобиль рақамини тан олади ва қайд этади, GPS/ГЛОНАСС ёрдамида аниқ жойлашув ва вақтни аниқлайди, қайд этилган маълумотлар реал вақт режимида мобил алоқа модуллари орқали процессинг марказига юборилади, у ерда олинган фотосуратлар ва тўлов маълумотлари асосида автоматик равишда қоидабузарлик тўғрисидаги буйруқлар шакллантирилади.
— Автотураргоҳлардаги қоидабузарликлар ҳақида Астана шаҳар полиция бошқармасининг Маъмурий полиция бошқармасига хабар қилинади ва кейинги ҳаракатлар уларнинг ваколатига киради. Ҳар қандай низолар юзага келган тақдирда, полиция ходимлари маълумотларни текширишда давлат рўйхатидан ўтказиш белгисини аниқлаш учун зарур тузатишлар киритадилар ва тизим статистик маълумотларни ишлаб чиқаради ва маслаҳатлар беради, — дея тушунтирди транспорт бошқармаси.
Фавқулодда вазиятда қаерга бориш керак
Пуллик автотураргоҳ фуқаролик қонунчилиги билан тартибга солинадиган хизмат бўлгани учун биз масаланинг ҳуқуқий томони билан қизиқдик. Адвокат Адилет Избасаров шундай тушунтирди: ҳа, аслида тўхташ учун тўловни амалга оширадиган шартнома тузилади ва хизмат кўрсатувчи ташкилот машинани вақтинча қўйиш учун жой билан таъминлаш мажбуриятини олади. Бироқ, бу ерда бир нюанс бор.
— Қонунчиликка кўра, транспорт воситаси хавфсизлигини таъминлаш мажбурияти фақат фойдаланувчи ва тўхташ жойи эгаси ўртасида сақлаш шартномаси тузилган тақдирдагина вужудга келади. Қўшимча хавфсизлик кафолатларини бермасдан йўлнинг бир қисмидан фойдаланганлик учун тўхташ жойи учун оддийгина тўлаш сақлаш шартномаси ҳисобланмайди, — дея таъкидлади адвокат.
Маълум бўлишича, бу шунчаки инфратузилмани тақдим этиш бўйича пуллик хизмат бўлиб, автомобиль эгаларига ҳеч қандай хавфсизлик кафолати берилмайди.
— Шунинг учун оддий шаҳар пуллик автотураргоҳларда кузатув камералари мавжуд эмас; эҳтиёт қисмларнинг ўғирланиши, шикастланиши ёки ўғирланиши учун жавобгарлик йўқ; лекин агар хизмат учун тўланмаса, тўхташ жойи ёки тўхташ қоидаларини бузганлик учун жаримага тортилиш мумкин. Бу, албатта, фуқаролар ва давлат манфаатлари мутаносиблиги, айниқса, Конституцияда йўллар ва инфратузилма объектларидан текин фойдаланиш тўғрисидаги низомни ҳисобга олган ҳолда, саволлар туғдиради, — дея қўшимча қилди А.Избасаров.
Агар машина пуллик тўхташ жойида шикастланган бўлса, нима қилиш керак? Бундай вазиятларда адвокат, биринчи навбатда, фойдаланувчи мулкка зарар етказилганлиги тўғрисида полицияга ариза бериши ва видеокузатув камераларидан ёзувларни сўраши кераклигини тушунтиради.
— Агар яқин атрофда камералар (нафақат тўхташ камералари, балки шаҳар камералари ҳам) бўлса, полиция орқали видеоёзувларни талаб қилиши мумкин. Баъзида гувоҳлар жиноятчини топишга ёрдам беради. Лекин, аслида, айбдорни аниқлаш қийин бўлиши мумкин, айниқса, ёзув йўқолган ёки сифатсиз бўлса, дея огоҳлантирди эксперт. — Агар автотураргоҳ қўриқланса ва сақлаш бўйича таклиф қилинган бўлса (масалан, шартнома шартларида улар хавфсизликни таъминлаши кўрсатилган), у ҳолда фойдаланувчи автотураргоҳ эгасига етказилган зарарни қоплашни талаб қилиб даъво аризаси билан мурожаат қилиши керак. Агар автотураргоҳ қўриқланмаган бўлса ва маъмурият жавобгар эмаслиги айтилса, ҳуқуқбузарни топишнинг асосий оғирлиги полиция орқали жабрланувчининг ўзига тушади.
Яъни, автотураргоҳ эгаларининг мол-мулки йўқолиши ва шикастланиши учун жавобгарлиги қонун ҳужжатларига мувофиқ фақат сақлаш шартномаси мавжуд бўлган тақдирдагина юзага келади (ҳатто стендда оммавий оферта шаклида ҳам). Агар келишув бўлмаса, жабрланувчи айбдорни ўзи қидириши керак.
— Хулоса шундай. Хавфсизликсиз пуллик тўхташ жойи шунчаки ижарага олишдир, бу автомобиль эгасининг ҳуқуқларини деярли ҳимоя қилмайди. Автотураргоҳга етказилган зарар зудлик билан қайд этилиши, полиция чақирилиши ва тергов ўтказилиши зарур. Агар автотураргоҳ қўриқланса, у ҳолда товон пулини тўғридан-тўғри эгасидан талаб қилиш мумкин, — дея хулоса қилди адвокат.