Вақт минтақасининг ўзгариши кичик бизнесга зарар келтирадими

ASTANA. Kazinform – Эртароқ қуёш ботиши электр чироқларини аввалгидан эртароқ ёқишга мажбур қилади. Тадбиркорлар харажатлари ошганини айтиб, хавотир уйғотмоқда. Бир қарашда бу сабаб мантиқий. Аммо ҚР Энергетика вазирлиги маълумотлари бошқача...

сағат
Коллаж: Kazinform

Тадбиркорлар нима дейди

Қозоғистонда 2024 йил 29 февралдан 1 мартга ўтар кечаси 3 та шаҳар ва 12 та вилоятда маҳаллий вақт 1 соатга орқага, бутун республика ҳудуди 5-соат минтақасига кўчирилди.

Республика Чакана савдо ва умумий овқатланиш уюшмаси вакили Ольга Юрковскаянинг сўзларига кўра, бир соатлик кечикиш туфайли эрта қоронғи тушиб, одамлар ишдан уйга шошилишган. Ўшандан бери овқатланиш ва дам олиш жойларига ташриф буюриш камайган.

“Вақт тилининг ўзгариши кичик ва ўрта бизнесга ҳам таъсир қилди. Аввало, кафелар, ресторанлар, мода салонлари, фитнес марказлари зарар кўрди. Қанчалик эрта қоронғи тушса, корхоналар шунчалик эртароқ чироқларни ёқишга мажбур бўлади. Натижада бизнес йўқотишлар ортиб бормоқда. Маълумки, кўплаб КЎБ субъектлари ижарага олинган бинолар ва офисларда ишлайди. Ижара - бу кечиктирилиши мумкин бўлмаган тўлов. Шу сабабли, кўплаб тадбиркорлар ўзларининг кичик бизнесларини ёпишга мажбур. Сиз эса оддий фуқароларга мамлакатдаги энг кўп иш ўринларини таклиф қиладиган соҳани назарда тутяпсиз”, — дейди Ольга Юрковская.

Қурувчилар уюшмаси раиси Талғат Ерғалиев ҳам вақт ўзгариши қурилиш соҳасига қандай таъсир қилгани ҳақида гапириб берди.

Талғат Ерғалиев
Фото: Ербол Жанат/Kazinform

“Қурилиш-монтаж ишларини текшириш сифати ёмонлашди. Соат 16:00да қоронғи тушади, бажарилган ишларнинг сифатини назорат қилиш қийин. Товарларни қабул қилишда ҳам тўсиқлар мавжуд. Кечки соат 6-7 да келган товар ва қурилиш материалларини қабул қилишда қийинчиликлар юзага келмоқда. Электр нури ҳар доим ҳам қуёш нури каби самарали эмас. Мамлакатнинг марказий ва шарқий ҳудудларида электр энергияси нархи ошди, бу бизнес қўшимча юк бўлиб қолганини англатади”, – дейди у.

Статистикада шундай дейилади

Маълумки, мамлакат аҳолиси сонининг кўпайиши, бинолар, уй-жойлар, заводларнинг кўпайиши, яъни иқтисодиётнинг юксалиши ҳисобига электр энергиясидан фойдаланиш ҳар йили ортиб бормоқда. Шунга қарамай, биз Энергетика вазирлигига соатлар ўзгартирилган 2024 йилнинг март-ноябрь ойлари ва 2023 йилнинг тегишли 9 ойи учун электр энергияси истеъмоли кўрсаткичларини солиштириш бўйича расмий сўров юбордик. (Савол берилган вақтда декабрь ойи тугамагани учун бу ойнинг кўрсаткичи таққослашга киритилмаган — таҳр.)

Қозоғистоннинг ягона электр энергияси тизими истеъмоли ҳажми (март-ноябрь):

2023 йил

  • март – 10 154 млн. кВт/соат
  • апрель — 9 262 млн. кВт/соат
  • май – 8 905 млн. кВт/соат
  • июнь — 8 688 млн. кВт/соат
  • июль — 9 171 млн. кВт/соат
  • август – 9 019 млн. кВт/соат
  • сентябрь — 8 515 млн. кВт/соат
  • октябрь — 9 539 млн. кВт/соат
  • ноябрь — 10 005 млн. кВт/соат

2024 йил

  • март – 10 764 млн. кВт/соат
  • апрель — 9 330 млн. кВт/соат
  • Май – 9235 кВт/соат
  • июнь — 9 033 млн. кВт/соат
  • июль — 9 485 млн. кВт/соат
  • август – 9 325 млн. кВт/соат
  • сентябрь — 8 922 млн. кВт/соат
  • октябрь — 10 016 млн. кВт/соат
  • ноябрь — 10 601 млн. кВт/соат

Кўриб турганимиздек, 2024 йилнинг ҳар бир ойи ўтган йилнинг мос ойи билан солиштирадиган бўлсак, электр энергияси истеъмолида ўсиш кузатилмоқда.

электр тұтыну көрсеткіші
Фото: Kazinform

Нима учун электр энергияси истеъмоли ошди?

ҚР Энергетика вазирлигининг қайд этишича, бу ўсиш вақт зонасининг ўзгариши билан эмас, балки иқтисодиётнинг табиий ўсиши билан боғлиқ.

“Ягона вақт минтақасини белгилаш мақсадида вақтни 1 соатга орқага кўчириш мамлакатимиз ягона электр энергетика тизимининг барқарорлигига таъсир кўрсатмади. Қозоғистон энергетика тизими электр энергиясини ишлаб чиқариш ва истеъмол қилишнинг кунлик жадвали асосида ишлайди. Кундалик ишлаб чиқариш ва истеъмол жадвали эҳтиёжга қараб ҳар соатда шакллантирилади”, – дея тушунтиради вазирлик.

Вазирликнинг таъкидлашича, кунлик жадвалда электр энергияси истеъмолининг энг юқори соатлари мавжуд.

“Бу фуқароларнинг ҳаёт айланиши билан боғлиқ эрталаб ва кечки соатлар. Ҳаётий жараёнларнинг жонланиши туфайли одамлар эрталаб уйғониб, ишдан қайтганларида истеъмол кескин ортади. Ягона ўзгариш шундаки, кечқурун истеъмол қилиш тезлигининг ошиши одатдагидан олдинроқ бошланган”, – дейди мутахассислар.

Энергетика вазирлигининг таъкидлашича, электр энергияси истеъмоли кўрсаткичи йиллик ўсиш тенденциясига мос келади.

“Мамлакат иқтисодиётининг ўсиш суръатлари ва аҳоли сонининг кўпайиши фонида ҳар йили электр энергияси истеъмоли ва юкламаларнинг энг юқори чўққисига етиши кузатилмоқда”, — дейилади вазирлик жавобида.

Ҳукумат “ечим аниқ” дейди

ҚР Бош вазири Олжас Бектенов мамлакатда соат минтақасини ўзгартириш ҳақидаги қарор илмий изланишлар асосида қабул қилингани ва бу барча табиат қонунларига мувофиқ эканини айтди.

“Қарор нафақат Қозоғистонда, балки хорижда ҳам олиб борилган чуқур илмий изланишлар асосида қабул қилинган. 2017 йилда бир гуруҳ америкалик олимлар инсоннинг сиркадиялик ритмини ўргангани учун Нобель мукофотига сазовор бўлди. Ушбу тадқиқотда олимлар табиий шароитларда яшаганда, одамлар учун энг яхши ва энг фойдали эканлигини исботладилар. Шунинг учун ҳозир дунёнинг илғор мамлакатлари табиий вақт минтақасига ўтишга ҳаракат қилмоқда. Қозоғистон учун табиий вақт зонаси ҳозир UТC+5. Аввал билганингиздек, UТC+6 зонасида эдик. Ўз вақтида кўрсатмага кўра, мамлакатимиз биз учун табиий бўлмаган зонага кўчирилган эди”, – деди Ҳукумат раҳбари.

Энди биз вақтни қуёш айланишига қараб созлаймиз.

“Ягона вақт минтақасига ўтиш айрим кишиларга ноқулайлик туғдириши мумкинлигини тушунаман. Тана аста-секин ўрганади. Бундай қарор қабул қилинди. Ҳудудларда қандайдир ноқулайликлар юзага келса, меҳнат қонунчилигимиз рухсат берган инфратузилма, ёруғлик, қулай иш жадвалини йўлга қўйган ҳолда ишлаш керак. Бу муаммоларнинг барчасини бундан кейин ҳам ҳал қиламиз”, – деди Олжас Бектенов.

Масала ҳали ўрганилади

Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев 3 январь куни “Ана тили” газетасига берган интервьюсида ягона вақт минтақаси ҳақида фикр билдирди.

“Жамиятда ягона вақт зонаси ҳақида турлича фикрлар мавжуд. Бу ҳақда нима деган бўлардингиз?" – деб сўралди.

Президент бу саволга қуйидагича жавоб берди:

“Албатта, вазиятдан хабардорман. Ҳукумат ўз қарори ўринли эканлигига ишонч ҳосил қилади ва Қозоғистон ҳам худди шу вақт зонасида бўлиши керак, деб ҳисоблайди. Вақтдан тўғри фойдаланиш бўйича Барселона декларациясида айтилишича, турли вақт зоналарини жорий қилиш, уни қиш ва ёз вақтларига ўзгартириш билан шуғулланмаслик керак. Бироқ, фуқароларимиз мурожаатлар билан чиқишмоқда. Ҳукумат қарори юзасидан очиқ мунозаралар янада қизғин тус олди. Менимча, жамиятда фикрлар зиддиятига сабаб бўлаётган бундай масалаларни диққат билан муҳокама қилиш керак. Шу боис Парламентда олимлар, экспертлар, вилоят вакиллари иштирокида жамоатчилик муҳокамаси бўлиб ўтди. Томонлар соат минтақасини ўзгартиришнинг мамлакат иқтисодиёти ва фуқаролар ҳаётига таъсири бўйича барча фикрларни инобатга олган ҳолда 1 мартга қадар кенг қамровли ўрганиш ўтказишга келишиб олдилар. Кейин махсус таклифлар ишлаб чиқилади. Ишончим комилки, Парламент ва Ҳукумат бу масалани жиддий ўрганиб, умумий ва тўғри қарорга келади”, – деди Президент.

Ҳаммаси “Барселона декларацияси”дан бошланди...

Жамоатчилик фикрига қулоқ солсак, у иккига бўлинади. Айниқса, мамлакатнинг шарқий қисмида қишда соат 15:00 атрофида оқшом бўлиб, қоронғи туша бошлайди. Катонқарай, Зайсан ва Тарбағатай аҳолиси ижтимоий тармоқларда ўз норозилигини билдираётганини ҳамон кўп учратамиз. Камдан кам бўлса-да, қон босими барқарорлашган ва уйқуси яхшиланган одамлар ҳақида фикрлар мавжуд.

Ва тадбиркорларнинг шикоятлари қанчалик асосли? Эҳтимол, бу борада ҳам махсус тадқиқотлар олиб борилиши керак. Вақт зоналарини ўзгартириш ҳақиқатан ҳам иқтисодиётга салбий таъсир қиладими? Ёки бу фақат ўргана олмайдиган айрим фуқароларнинг қўрқувими?! Келгуси муҳокамаларда бу масала эътибордан четда қолмаслиги керак.

Ҳукумат ва Парламент 1 март куни қандай қарор қабул қилиши ҳозирча номаълум.

Дарвоқе, 2017 йилда бир гуруҳ америкалик олимлар инсоннинг сиркадиялик ритмини ўргангани учун Нобель мукофоти билан тақдирлангани айтилганди. Ушбу тадқиқот табиий вақтга мувофиқ яшаш жуда фойдали эканлигини кўрсатди. Бу иш ва бошқа илмий тадқиқотлар асосида 2022 йилда Барселона декларацияси қабул қилинди, унга 80 дан ортиқ давлат олимлари ва давлат арбоблари имзо чекдилар. Қозоғистонда бир соат минтақасининг белгиланиши бевосита ушбу ҳужжат билан боғлиқ.

Сўнгги хабарлар