«Таза қала» лойиҳаси Чимкентда: кўчалар, кўкаламзорлаштириш, халқ маданияти
ASTANА. Кazinform - Президент телерадиокомплексининг«Таза қала» лойиҳаси Қозоғистон шаҳарларининг экологик ҳолатига бағишланган туркум репортажларни бошлайди. Чунки ривожланган давлат ва гўзал шаҳарни белгиловчи асосий мезонлардан бири экологик вазиятдир. Биринчи бекат - Қозоғистоннинг энг йирик мегаполисларидан бири бўлган Чимкент.


Тасвирга олиш гуруҳи Қозоғистоннинг катта-кичик шаҳарларида бўлиб, ҳар бирининг тозалиги ва гўзаллиги ҳақида суҳбатлашади. Ҳар бир дастурда мухбирлар маҳаллий ҳокимият вакилларидан интервью олиб, атроф-муҳит бўйича мустақил экспертлар билан биргаликда ўз баҳоларини берадилар. Бу аҳоли пунктлари ва умумий ҳудудларнинг санитария, экологик тозалик, ободонлаштириш бўйича объектив рейтингини яратиш имконини беради.
Дастур кўрсатувлари «Jibek Joly» телеканалида эфирга узатилади, Kazinform агентлиги сайтида туркум фото ва видеорепортажлар жойлаштирилади.

Яшил дарахтлар сони 4 миллиондан ортиқ
Айрим манбаларда “Чимкент” номи “яшил шаҳар”, “яшил ўтлоқ” маъноларини билдиради. Йилдаги 365 кундан 300 таси қуёшли. Балки шунинг учун ҳам шаҳар ҳақида гап кетганда “чиройли” сўзи ёнма-ён келади. Атроф-муҳитни тоза сақлаш, архитектураси ва гўзаллигини яхшилашда мунтазам равишда ўтказилаётган тарғибот-ташвиқот ишларининг таъсири янада катта. 13 боғ, 45 гулзор ва хиёбонлар мавжуд. Ўрмон боғлари, парклар, хиёбонлар, гулзорлар 6000 гектар майдонни эгаллайди. Чимкент аэропортидан чиқишингиз биланоқ сояли боққа дуч келасиз. Шаҳар меҳмонлари аэропортни тарк этиб, шаҳарга кетишга шошилмайди. Яқинда реконструкция қилинган вокзал ҳам гулларга бурканди.


Шаҳар кўчаларидаги ҳар бир дарахтни санашга вақт ажратсангиз, тўрт миллионга етади. Чимкент логотипида тасвирланган лолалар сони бир миллиондан ошади. Ўтган йили Давлат раҳбарининг ўрмон майдонига 2 миллиард туп, аҳоли пунктларига 15 миллион туп дарахт кўчати экиш тўғрисидаги фармойиши билан шаҳардаги ўрмонзорларга 60 минг туп, кўчаларга 120 минг туп кўчат ўтқазилди. Жорий йилги дарахт экиш мавсумида қўриқхонага яна 20 минг туп кўчат қўшилди ва режанинг асосий қисми – 120 минг туп кўчат кузда экилади.

Масалан, Чимкентдаги Асанбай Асқаров номидаги Дендропаркда 560 турдаги дарахтни кўриш мумкин. 1979 йилга қадар бу ҳудудда фақат шаҳар ахлатлари ташланадиган жой бўлган. Ўша пайтдаги Чимкент вилоят қўмитасининг биринчи котиби Асанбай Асқаров бўлажак истироҳат боғининг биринчи кўчатини ўзи экиб, мавжуд чиқиндиларни тозалаган эди. Шунчаки истироҳат боғи эмас, балки Марказий Осиё, Қрим, Европа, Кавказ, Узоқ Шарқ, Сибир, Шарқий Осиё ва Шимолий Америкадан олиб келинган 560 хил дарахт турларидан иборат дарахтзор яшнаб турибди. Хусусан, Шимолий Америка лола дарахтини фақат шу боғдан кўриш мумкин. Унинг гули оддий лолага ўхшайди. Бундан ташқари, чинор, жўка, Сиверс олма, тўронғил, арча, кўк арча каби ноёб дарахтлар парваришланади. Айни пайтда 117 гектар майдонни эгаллаган ушбу яшил ҳудуд шаҳар чиройига, экологиясига катта ҳисса қўшмоқда.
Жанубликларда дарахт экиш маданияти юқори

«Таза қала» телелойиҳасида Чимкент шаҳридаги кўп қаватли уйлар ҳовлиси, кўчалардаги тозалик ва тартиб, аҳолининг экологик маданиятига алоҳида эътибор қаратилган. Шаҳарнинг янги мавзелари, эскирган турар жой массивлари, тозаликка бефарқ бўлмаган фаол аҳоли ва ҳеч қандай муносабат билдирмайдиганлар асл ҳолида кўрсатилган.

Чимкентда жажжи болалардан тортиб, букчайган чолларгача одамлар тозаликка мойил бўладими, деб ҳайрон бўлдик. Одамлар гавжум бўлган боғда махсус қутига ахлат ташлаётган болани кўрсак, ҳовлисини ободонлаштириб, бўяш билан шуғулланаётган Илья бобо тозалик ҳақида жуда қайғуради. Бу ердаги гулзор ҳам чол томонидан яратилган.

Қайд этиш жоиз, “Таза қала” телелойиҳасида “Жайдарман” юлдузи, актёр Қанат Тасхан, Рио Олимпиадаси кумуш медали совриндори Жазира Жаппарқул Чимкент экологияси ва севимли масканлари ҳақида сўзлаб беради.
“Менга Абай боғи жуда ёқади. У ерда тез-тез машқ қиламан ва сайр қиламан. Ҳозир Чимкентдаги оғир атлетика мактабида ишлайман. Спорт мажмуаси ҳовлисини тозалаймиз, дарахт экамиз, болаларни тозаликка ўргатамиз. 2010 йили Сингапурда бўлиб ўтган ўсмирлар Олимпиадасига бордим. Кейин шаҳарнинг мусаффолигини кўриб, жуда қойил қолдим. Биз шундай яхши даражага интилишимиз керак, интилаяпми. Кўпинча шанба кунлари кўчага чиқамиз – бу юртимиз, заминимиз учун катта шараф, хайрли иш, деб ўйлайман. Жанубликлар учун тол ва гул экиш қийин эмас. Ўзим ҳам кўп қаватли уйлар олдига дарахт экишга ёрдам бердим. Ўзимиз заминимизни ободонлаштиришимиз керак”, – дейди оғир атлетикачи Жазира Жаппарқул.

Мутахассислар нима дейишади

«Таза қала» кўрсатувида икки бошловчи шаҳарнинг яхши ва ёмон томонларини очиқ кўрсатишди. Ушбу маълумотлар мутахассисларга тақдим этилди. Мутахассислар шаҳарни шаҳар кўчаларининг тозалиги, коммунал хизмат кўрсатиш иши, кўкаламзорлаштириш, аҳоли маданияти, шаҳарнинг умумий эстетикаси каби бешта мезон асосида ўн балли тизимда баҳоламоқда.
Шу тариқа, Чимкентдаги «Таза қала» лойиҳасининг суратга олинишини Ерболат Сатибалдин, эколог Сабит Қашқинбаев, шаҳаршунос Турсин Жиенбаева кўриб, шаҳарнинг экологик ҳолатига ўз баҳоларини берди. Хусусан, мутахассислар шаҳарда чиқинди қутилари кам бўлгани учун аҳоли чиқиндини кўчага ташлашга мажбур бўлаётганини таъкидлади. Одамлар гавжум жойларда ҳар 20-30 метрда ахлат қутиси бўлиши керак.

“Чимкент - жадал ривожланаётган шаҳар. Ўн балл бермаганимга сабаб, канализация тизимида, қаттиқ маиший чиқиндиларни чиқаришда бўшлиқлар бор”, - дейди эколог Сабит Қашқинбаев.
Натижада Чимкент шаҳри «Таза қала» рейтингида 18 очко олади.

Эслатиб ўтамиз, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг «Таза Қазақстан» ташаббуси доирасида Президент телерадио мажмуаси томонидан «Таза қала» кенг кўламли телелойиҳа ишлаб чиқилмоқда. Биринчи суратга олиш ишлари Тараз, Чимкент, Туркистон, Қизилўрда шаҳарларида бошланган.