Спиртли ичимликлар фақат алкомаркетларда сотилсин: янги чеклов жамиятда тартиб ўрнатадими
ASTANА. Кazinform – Ички ишлар вазирлиги спиртли ичимликларни фақат махсус алкомаркетларда сотишни таклиф қилди. Таклиф ёшларни зарарли одатлардан ҳимоя қилиш, оилавий низолар ва жиноятчиликни камайтиришга қаратилган бўлса-да, жамият ва бизнес доираларида қизғин мунозараларга сабаб бўлмоқда.
Ички ишлар вазирлигининг расмий маълумотларига кўра, мамлакатдаги ҳар учинчи жиноят спиртли ичимликлар таъсирида содир этилади ва ҳар иккинчи қотиллик спиртли ичимликлар ичган одамлар ўртасидаги жанжаллар туфайли содир бўлади. Бу статистика спиртли ичимликлар нафақат шахслар хавфсизлигига, балки бутун жамият учун ҳам реал таҳдид эканлигини аниқ исботлайди.
Ушбу маълумотларни ҳисобга олган ҳолда, вазирлик спиртли ичимликларни фақат махсус дўконларда — алкомаркетларда сотишни таклиф қилди. Таклифнинг асосий мақсади аниқ — оилавий низоларнинг олдини олиш, ёшларни зарарли одатлардан ҳимоя қилиш ва жамиятда тартиб ва хавфсизликни ошириш.
Вазирликнинг расмий баёнотига кўра, таклиф қилинган чоралар нафақат жиноятчиликнинг олдини олиш, балки ҳар бир фуқаронинг хавфсиз ҳаётини таъминлаш ва жамиятда тартибни тиклаш учун ҳам амалга оширилиши керак. Ушбу ташаббус жамиятда истеъмол маданиятини шакллантириш, ёшларни зарарли одатлардан ҳимоя қилиш ва фуқаролар соғлиғини сақлашга қаратилган кенг қамровли давлат сиёсатининг бир қисмидир.
Нарколог Тоқтар Қошибаев алкоголизм муаммоси долзарб эканлигини кўрсатиш учун рақамларни келтиради.
– 2023–2024 йилларда диспансер назорати остида бўлганлар сони тахминан барқарор бўлиб қолди: 2023 йилда – 77 882, 2024 йилда – 78 431 киши. Сўнгги 15–20 йил ичида спиртли ичимликлар истеъмол қилганликда рўйхатга олинганларнинг умумий сони тахминан 100 мингни ташкил этади. Бу муаммо ҳали ҳам долзарблигини кўрсатади, — дейди у.
Шифокорнинг сўзларига кўра, қатъий тақиқ ёки тўлиқ чеклаш мумкин эмас, чунки одамлар уйда тайёрланган шароб тайёрлашлари ёки бошқа зарарли моддаларни истеъмол қилишлари мумкин.
Шифокорнинг сўзларига кўра, қатъий тақиқ ёки тўлиқ чеклаш мумкин эмас, чунки одамлар уйда қўлбола шароб тайёрлашлари ёки бошқа зарарли моддаларни истеъмол қилишлари мумкин.
– Энг самарали усул – спиртли ичимликларни фақат ихтисослашган алкомаркетларда сотиш ва 21 ёшгача бўлган ёшларга сотишни чеклаш. Бу чора ёшларни хавфли одатлардан ҳимоя қилади. Алкоголизмнинг оғир босқичидаги одамлар ичимлик топса ҳам, аҳолининг аксарияти спиртли ичимликлардан узоқроқ тутилиши керак, – дейди у.
У, айниқса, ёшларни спиртли ичимликлардан чеклаш муҳимлигини таъкидлади.
– 8-11-синф ўқувчилари бир кечада бир ёки иккита пиво ичишлари мумкин. Пиво спиртли ичимликларга қарамликнинг бошланишидир. Умуман олганда, болалар 21 ёшга тўлгунга қадар спиртли ичимликлар ичмасликлари керак. Ўша пайтда улар ўзлари қарор қабул қилишлари мумкин: спиртли ичимликлар ичиш ёки соғлом турмуш тарзини танлаш, – дейди Тоқтар Койшибаев.
Иқтисодчи Бауржан Исқақнинг сўзларига кўра, спиртли ичимликлар маҳсулотларини фақат ихтисослашган алкомаркетларда сотиш иқтисодий таъсир кўрсатади.
– Қисқа муддатда солиқ тушумлари камайиши мумкин. Агар спиртли ичимликлар савдоси супермаркетлар ва кичик дўконлардан ихтисослашган дўконларга ўтса, савдо ҳажми камаяди. Бу акциз, ҚҚС ва даромад солиғи тушумларининг камайишига олиб келиши мумкин. Шунингдек, спиртли ичимликлардан "қутулиш" имконияти чекланганлиги сабабли, истеъмолчиларнинг хатти-ҳаракатлари ўзгаради, бу эса умумий савдони камайтириши мумкин, — дейди у.
Шунга кўра, бу бандлик нуқтаи назаридан унчалик самарали бўлмайди.
– Кичик бизнесга босим ҳам муҳим масала. Алкомаркетлар учун талаблар - лицензия, видеокузатув, хавфсизлик стандартлари, махсус савдо зонаси - жиддий молиявий юк. Кичик тадбиркорлар бундай талабларни бажара олмасликлари мумкин, бу эса уларнинг бозордан чиқиб кетишига олиб келади. Шунинг учун давлат учун қўллаб-қувватлаш чораларини — қайта тайёрлаш дастурларини, лицензия харажатларини субсидиялашни ёки солиқ имтиёзларини тақдим этиш жуда муҳимдир. Спиртли ичимликлар бозорларининг очилиши қисқа муддатда қўшимча иш ўринларини яратса-да, бу кўпинча ишчи кучининг бир соҳадан бошқасига ўтишидир, — дея қўшимча қилди иқтисодчи.
Бироқ, узоқ муддатда, агар спиртли ичимликлар истеъмоли ҳақиқатан ҳам камайса, давлат соғлиқни сақлаш, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва ижтимоий ёрдамга сарфланадиган харажатларни камайтиради. Спиртли ичимликлар билан боғлиқ касалликлар ва жароҳатлар, оиладаги зўравонлик ва бахтсиз ҳодисалар камайиши билан бюджетга билвосита харажатлар ҳам камаяди. Бироқ, агар назорат етарли бўлмаса, талабнинг бир қисми қора бозорга ўтиши мумкин.
— Агар ноқонуний онлайн савдо, рўйхатдан ўтмаган етказиб бериш хизматлари ва бошқа турдаги "қора бозор" фаоллашса, давлат қўшимча солиқ харажатларини ўз зиммасига олади. Шунинг учун, тартибга солиш самарадорлиги назорат тизимининг сифатига боғлиқ, — дейди у.
Нарколог Тоқтар Қойшибаевнинг айтишича, савдога қўйилган чекловлар ҳар томонлама қўллаб-қувватланиши, яъни ижтимоий-маданий чоралар орқали кучайтирилиши керак. Шифокорнинг айтишича, миллий ўйинлар ва анъаналар қайта тикланиши, байрамлар оилавий ва маданий дастурларга йўналтирилиши ва ёшлар спорт, ижодкорлик ва оммавий тадбирларга жалб қилиниши керак.
Шу билан бирга, ҳокимликлар ва жамоат ташкилотлари аллақачон аҳолини ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига жалб қилишга қаратилган лойиҳаларни амалга ошираётганини таъкидлаш жоиз. Масалан, Ақмола вилоятида - "Интеллектуал ҳамжамият", Туркистон вилоятида - "Оқсоқоллар кенгаши", Шимолий Қозоғистонда - "Жамоатчилик кенгашлари". Бу ҳудудларда жиноятчиликка мойил одамлар билан индивидуал профилактика ишлари олиб борилади ва қишлоқларнинг муаммоли масалалари кўриб чиқилади.
Хулоса қилиб айтганда, халқаро тажрибани кўриб чиқайлик. АҚШда 21 ёшгача бўлганларга алкоголь сотиш тақиқланган, барча харидорлар шахсни тасдиқловчи ҳужжатлар билан текширилади ва назорат полиция назорати остида амалга оширилади. Натижада, йўл-транспорт ҳодисалари ва жиноятлар сони сезиларли даражада камайди. Европа ва Осиё мамлакатларида ҳам алкоголь савдосини қатъий назорат қилиш тизимлари қўлланилади. Швеция ва Норвегияда алкоголь савдоси давлат монополияси орқали амалга оширилади, Германияда "текшириш чегараси" модели амал қилади, Буюк Британияда «Challenge 25» сиёсати ёшни текширишни талаб қилади. Японияда автоматлардан савдо электрон карталар билан чекланган, Туркияда эса тунги савдо ва рекламаларга чекловлар мавжуд. Индонезияда ва БААда ёш ва шахсни тасдиқловчи ҳужжатлар текширилади, Қатар ва Эронда эса алкоголга нисбатан қатъий қонунчилик чекловлари жорий этилган.
Қозоғистон қандай қарор қабул қилади ва унинг натижаси қандай бўлади? Вақт кўрсатади. Ҳозирча маълумки, Ички ишлар вазирлигининг алкоголь маҳсулотлари айланишини тартибга солишнинг янги усулларини жорий этиш таклифига жавобан Молия вазирлиги қошида ишчи гуруҳ тузилган. Ушбу гуруҳ қонун лойиҳасини ишлаб чиқади.
