Рақамли суверенитет сари йўл: ресурслар, инфратузилма ва инсон капитали
ASTANА. Кazinform — Ҳисоблаш қуввати ва ноёб ер металлари учун глобал рақобат аллақачон рақамли хавфсизлик архитектурасини шакллантирмоқда. Бу ҳақда Maqsut Narikbayev University бошқаруви раиси маслаҳатчиси, халқаро алоқалар ва стратегия бўйича маслаҳатчи Мирас Жиенбаев айтиб ўтди.
Экспертнинг фикрига кўра, сунъий интеллектни ривожлантириш учта асосий компонентдан иборат кўп қатламли вазифадир. Биринчиси, Grok, Gemini, ChatGPT каби интеллектуал маконни шакллантирувчи алгоритмлар. Иккинчиси, ҳисоблаш қуввати. АҚШ ва Хитой бу соҳада шубҳасиз етакчилардир. Ҳеч бир сунъий интеллект бутун экотизимнинг инфратузилма ядроси бўлган махсус чиплар билан ишлайдиган маълумотлар марказларисиз ишлай олмайди. Учинчидан, муҳим материаллар. Чип ишлаб чиқариш ҳам, маълумотлар марказларининг узлуксиз ишлашини таъминлайдиган энергия ҳам ушбу материалларга боғлиқ.
— Бугунги кунда глобал рақобат ушбу икки ресурс — ҳисоблаш қуввати ва материаллар атрофида айланмоқда. Қозоғистон ҳам бу йўналишда аниқ қадамлар қўймоқда. Хусусан, хорижий ҳамкорлар билан биргаликда чип ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, мамлакат ҳудудида янги маълумотлар марказларини ривожлантириш, суперкомпьютерларни ишга тушириш — буларнинг барчаси рақамли суверенитетнинг стратегик асосига айланадиган ташаббуслар. Ҳисоблаш қуввати учун кураш келгуси йилларда энг катта қийинчилик бўлади. АҚШ ва Хитой кесишмайдиган иккита параллел, "технологик оламлар"ни яратмоқдалар. Вақт ўтиши билан уларнинг ички ресурслари глобал эҳтиёжларни тўлиқ қоплаш учун етарли бўлмаслиги мумкин. Кейин ташқи ресурслар, ушбу экотизимларнинг барқарорлигини таъминлай оладиган мамлакатлар учун рақобат бошланади, — дейди Мирас Жиенбаев.
Унинг сўзларига кўра, бу вазият Қозоғистонга катта имконият яратади. Мамлакат глобал сунъий интеллект инфратузилмасида муҳим шерикка айланиши мумкин. Масалан, маълумотлар марказларини ривожлантириш, барқарор энергия таъминлаш ва муҳим материалларга киришни таъминлаш орқали. Агар илгари нефть иқтисодий ўсишнинг ҳаракатлантирувчи кучи бўлган бўлса, бугунги кунда ноёб ер металлари ҳам худди шундай рол ўйнаши мумкин.
— Европа Иттифоқи ушбу соҳадаги салоҳиятни эътироф этиб, Қарағанди вилоятидаги "Янги Қозоғистон" конини глобал устуворликлар рўйхатига киритди ва уни ривожлантиришни молиялаштиришга тайёрлигини билдирди. Бу Қозоғистоннинг янги жаҳон савдоси ва рақамли хавфсизлик тизимидаги ролини тан олишни англатади. АҚШ иқтисодиёти учун катта аҳамиятга эга бўлган 50 та ресурс аниқланган бўлса-да, Европа Иттифоқи 40 та ресурсни аниқлади. Қозоғистон Америка рўйхатида 22 та ва Европа рўйхатида 21 та ресурсга эга. Барча конлар ўрганиб чиқилган, уларнинг ҳажми маълум. Агар "Янги Қозоғистон" ҳақидаги маълумотлар тасдиқланса, Қозоғистон ноёб ер металлари захиралари бўйича дунёда биринчи ўнталикка, ҳатто биринчи бешликка кириши мумкин. Бугунги кунда бизда бу ресурслардан нафақат экспорт афзаллиги сифатида, балки барқарор иқтисодий ўсиш учун асос сифатида ҳам фойдаланиш имконияти мавжуд, — дейди эксперт.
Мирас Жиенбаевнинг сўзларига кўра, Марказий Осиё мамлакатларининг имкониятлари, инфратузилмаси ва технологик салоҳияти ҳар хил. Шунга қарамай, Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Тошкентда минтақада ноёб ер элементлари бўйича қўшма институт яратиш ташаббуси минтақавий мувофиқлаштиришни кучайтирадиган ва ташқи рақобатдан ҳимоя қиладиган самарали қадамдир. Бундай формат ахборот алмашинуви, умумий стандартларни шакллантириш ва минтақа манфаатларини глобал даражада биргаликда илгари суриш учун йўл очади.
Бундан ташқари, кадрлар тайёрлаш масаласи алоҳида муҳим йўналиш ҳисобланади. Экспертнинг таъкидлашича, Қозоғистон расман постиндустриал меҳнат бозорига ўтмоқда, хизматлар, рақамлаштириш ва бозор механизмларини ривожлантирмоқда. Бироқ, аҳолининг янги иқтисодий вазиятга мослаша олмайдиган қисми ҳам бор. Иш ўринлари етарли бўлса-да, уларнинг аксарияти юқори маошга эга бўлса-да, малакали кадрлар етишмаслиги тобора кўпроқ сезилмоқда.
— Иқтисодиёт ривожланди, аммо инсон капитали баъзан бунга дош беролмайди. Университетларнинг инглиз тилига ўтиши жуда прагматик қарордир. Аслида, эскирган материаллардан кўра, энг яхши жаҳон дарсликлари билан ўқиш яхшироқдир. Мамлакат ҳудудида хорижий университетларнинг кампуслари, филиаллари ва тадқиқот марказларини яратиш интеллектуал ўсиш нуқталарини яратишга қаратилган ташаббусдир. Мамлакат ичида бундай имкониятлар ошгани сайин, инсон капиталини ривожлантириш ҳам самаралироқ бўлади. Университетларнинг ривожланиши жамиятнинг кенг қатламлари учун имкониятлар йўлагини кенгайтиришдир. Бу глобал рақобатга тайёр, мослашувчан ва тадбиркор янги авлодни шакллантиришдир. Асосий вазифа таълим тизимини барқарор ривожланиш ва ижтимоий мобиллик устунига айлантиришдир, — дея хулоса қилди Мирас Жиенбаев.
Эслатиб ўтамиз, Астанада Қозоғистондаги биринчи автоном суперкомпьютер тақдимоти бўлиб ўтди.
