Орол денгизи экотизимини яхшилаш: Қозоғистонда глобал аҳамиятга эга лойиҳа ишга туширилади
ASTANА. Кazinform – Орол денгизи тубининг экотизимини яхшилашга қаратилган экологик лойиҳани ишга тушириш бўйича йиғилиш бўлиб ўтди.
Ташаббус ҳамкорлари орасида Қўрқит ота номидаги Қизилўрда университети, Калифорния университети (Беркли) ва Қозоғистондаги Халқаро Орол денгизини қутқариш жамғармаси ижрочи дирекцияси бор.
Қозоғистон Республикаси Фан ва олий таълим вазирининг ўринбосари Талғат Ешенқулов тадбирда иштирок этди ва вазирлик экологик ташаббусларни қўллаб-қувватлашини, ёш олимлар учун имкониятлар яратишини ва фан ва амалиётни бирлаштириш учун шароит яратишини таъкидлади.
Орол — дунёдаги энг йирик экологик офатлардан бири сифатида тан олинган минтақа. Унинг майдони 90 фоизгача қисқарган ва тубида миллионлаб гектар тузли текисликлар ҳосил бўлган. Бу тузли текисликлар заҳарли чангнинг асосий манбаига айланган.
Экологларнинг фикрига кўра, бу ерда ўнлаб миллиардлаб тонна туз тўпланган ва шамол уни минглаб километрларга - Арктика ва Ҳимолай тоғларига олиб боради. Заҳарли моддалар ва пестицид қолдиқлари билан тўйинган бу чанг тупроқ, сув ва ҳавони заҳарлайди, миллионлаб одамларнинг соғлиғига ва бутун минтақаларнинг озиқ-овқат хавфсизлигига таҳдид солади.
Пилот лойиҳаси қуриган Орол денгизи ҳавзаси экотизимини узоқ муддатли яхшилашга ва Калифорния университети (Беркли) олимлари томонидан ишлаб чиқилган инновацион E-seed технологиясини синовдан ўтказишга қаратилган. Ушбу технология дронлар ёрдамида тупроққа ўз-ўзидан сингиб кетадиган биологик парчаланадиган қобиқда уруғларни ҳаво орқали экиш усулига асосланган.
Бу усул экиш кўлами ва тезлигини оширади, уруғларнинг тупроққа чуқурроқ кириб боришини таъминлайди ва меҳнат харажатларини камайтиради.
“Орол денгизи — сайёрамизнинг даволанмаган яраси. Биз туз ва заҳарли чанг тарқалишининг олдини олиш, одамлар саломатлигини яхшилаш ва Ернинг келажагига ҳисса қўшишга қаратилган лойиҳани амалга оширмоқдамиз. Технологиянинг ўзига хослиги шундаки, у дунёнинг исталган нуқтасида қўлланилиши мумкин, бу нафақат чўлларни яшил воҳаларга айлантиради, балки ёниб кетган ўрмонларни тиклашга ва ўрмонларни кўпайтириш самарадорлигини оширишга ҳам ёрдам беради”, — деди Болат Ўтемуратов жамғармаси директори Айнур Карибозова.
Пилот тажрибаси сифатида 1 гектар ерга уруғ экиш 2026 йил март-апрель ойларида бошланади. Агар илмий жиҳатдан исботланган униб чиқиш даражаси 20 фоиздан юқори бўлса, 2027 йилда пилот лойиҳасининг иккинчи босқичи доирасида қуриган Орол денгизи тубининг 50 гектарига уруғлар экилади.
“ E-seed технологиясидан фойдаланиш тупроқ тузилишини мустаҳкамлайди, чанг ва туз чиқиндиларини камайтиради ва узоқ муддатда минтақанинг биологик хилма-хиллигини оширади. 2040 йилга бориб биз экотизимни барқарорлаштиришни, ҳаво ҳароратини 1-2 даражага туширишни ва камида 50 квадрат километр майдонда микроиқлимни яхшилашни режалаштирмоқдамиз”, — деди Қўрқит ота номидаги Қизилўрда университети доценти Раҳат Курманбаев.
Лойиҳа Қозоғистон раислигида 2024-2026 йилларга мўлжалланган Орол денгизини қутқариш халқаро жамғармаси доирасидаги ташаббуслар билан чамбарчас боғлиқ. Бу даврда денгиз тубининг 1 миллион гектардан ортиқ майдонини яшил қилиш режалаштирилган.
Учрашув якунида томонлар Орол денгизи экотизимини ҳимоя қилиш бўйича ўзаро англашув меморандумини имзоладилар. Ҳужжатда Қўрқит ота номидаги Қизилўрда университети, Калифорния университетининг Morphing Matter лабораторияси, Қозоғистондаги Орол денгизини қутқариш халқаро жамғармаси ижрочи дирекцияси ва Болат Ўтемуратов жамғармаси ўртасидаги ҳамкорлик тасдиқланди.
Эслатиб ўтамиз, Шимолий Орол денгизи ҳажмини ошириш бўйича белгиланган вазифалар муддатидан олдин бажарилмоқда.
