Очиқ эшиклар иқтисодиёти: Хитой нималарга кўз тикмоқда
Кazinform аввалроқ ёзган Хитойнинг очиқлик сиёсати ўзининг мақсадларидан бири сифатида мамлакатнинг дунёдаги иккинчи иқтисодиёт сифатидаги мавқеини мустаҳкамлашдан иборат. Эътиборлиси, оғир кунларни бошдан кечираётган Германиянинг Volkswagen Group автоконцерни, жумладан, Хитой автомобиль саноатининг кескин рақобати туфайли ҳам инвестор таклифидан фойдаланишга қарор қилди.

Ислоҳотлар ва очиқликка кўз тикиш
2001 йилда Жаҳон савдо ташкилотига (ЖСТ) аъзо бўлганидан бери Хитойнинг ташқи савдо ҳажми қарийб 12 баробар ўсди, ўтган йилги 509 миллиард доллардан 6,16 триллион долларгача ўсгани маълум. 2024 йил охирида савдо балансининг ижобий сальдоси рекорд даражадаги 992,1 миллиард долларга етди, ялпи ички маҳсулот эса 18 триллион доллардан ошди.
Хитой Халқ Республикаси Давлат кенгаши бош вазири ўринбосари Дин Сюэсян Давосдаги Жаҳон иқтисодий форуми йиғилишида сўзлаган нутқида Хитойда ислоҳотлар ва очиқлик янада юқори босқичга кўтарилаётганини айтди.
— Айнан ислоҳотлар ва очиқлик туфайли Хитой сўнгги ўн йилликларда замон билан ҳамнафас бўлиб катта муваффақиятларга эришди ва модернизация учун янги йўл очиш учун биз ислоҳотлар ва очиқликка таянишда давом этмоқдамиз. Бу Хитой иқтисодиётининг қон томиридир, — деди бош вазир ўринбосари.
Чет эл инвестициялари мавжудлиги масаласига келсак, Дин Сюэсян 2013 йилда Шанхайда пилот эркин савдо зонаси ташкил этилганини ва хорижий сармоя учун биринчи салбий рўйхат чиқарилганини таъкидлади. Ўшанда рўйхатга 190 та маҳсулот киритилган бўлса, ҳозир бу рақам 27 тага камайган. Ўтган йили Хитой ишлаб чиқаришга хорижий сармоя киритишга қўйилган барча чекловларни бекор қилди ва хизматларнинг трансчегаравий савдоси учун “салбий рўйхат” тизимини яратди.

Давлат кенгаши бош вазири ўринбосари ташқи савдо мавзусига тўхталар экан, Хитой “ижобий савдо балансига интилмаяпти”, бироқ “мувозанатли савдони ривожлантириш учун янада рақобатбардош, юқори сифатли товарлар ва хизматлар импорт қилмоқчи” дея аниқлик киритди. Шу муносабат билан у Хитой сўнгги етти йилдан буён Шанхайда халқаро импорт кўргазмасини ўтказиб келаётгани ва кўп йиллардан буён жаҳонда иккинчи ўринни эгаллаб келаётганини эслатиб ўтди.
— Ишбилармонлик муҳити нуқтаи назаридан Хитойда интеллектуал мулк ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, давлат харидларида тенг иштирок этиш, трансчегаравий маълумотлар алмашинуви, ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланиш, малакани тасдиқлаш ва стандартларни белгилаш каби масалалар трансмиллий корпорациялар учун катта қизиқиш уйғотаётганини биламиз. Ушбу соҳаларда биз тегишли институтлар ва сиёсатни доимий равишда такомиллаштириб борамиз. Бу масалалар маҳаллий корхоналар учун ҳам, чет эл сармояси иштирокидаги корхоналар учун ҳам муҳим ва бизнинг позициямиз аниқ – уларнинг барчасига тенг ва адолатли муносабатни таъминлаш, — деди Хитой бош вазири ўринбосари.
Хитой Халқ Республикаси Савдо вазирлиги ҳузуридаги Халқаро савдо-иқтисодий ҳамкорлик академиясининг профессори Лю Хуацинь Хитой иқтисодиётининг очиқлиги бўйича янги сиёсат бутун жаҳон иқтисодиётини ривожлантириш учун катта имкониятлар яратишини таъкидлайди.
— Хитой визасиз транзит сиёсатини сезиларли даражада юмшатди, чет эл фуқаролари учун бир томонлама визасиз режимни кенгайтирди ва Хитой дипломатик алоқалар ўрнатган барча кам ривожланган мамлакатларга 100% тариф линиялари учун нол тариф режимини тақдим этди, - дейди эксперт.
Инвесторлар пули
Хитой, шунингдек, соғлиқни сақлаш, телекоммуникация, молиявий хизматлар ва хизматлар савдосида очиқликни бир томонлама кенгайтирмоқда. Хитой Халқ Республикаси Савдо вазирлиги маълумотларига кўра, 2024 йил охирига келиб Хитойда хорижий сармоя иштирокида деярли 60 минг янги корхона ташкил этилган, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 9,9 фоизга кўпдир.
Масалан, Франциянинг Sanofi SA фармацевтика компанияси Пекинда биотиббиёт лойиҳаларини амалга ошириш учун 1 миллиард евролик ишлаб чиқариш базасини қурмоқда. Германиянинг Volkswagen Group автомобиль ишлаб чиқарувчиси эса Хитойнинг Хэфэй шаҳридаги ишлаб чиқариш ва инновациялар марказини кенгайтириш учун тахминан 2,5 миллиард евро сармоя киритмоқчи. Volkswagen 2030 йилгача Хитой бозорига 30 дан ортиқ тўлиқ электр автомобиль моделларини тақдим этишни режалаштирмоқда, XPeng билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган биринчи моделни ишлаб чиқариш 2026 йилда бошланиши режалаштирилган.
Borouge (БАА), ADNOC (БАА) ва Borealis (Австрия) консорциуми Хитой компанияси билан махсус полиолефинларнинг янги комплекс ишлаб чиқаришини қуришни ўз ичига олган яшил майдон лойиҳаси бўйича қўшма техник-иқтисодий асослашни бошлади. Йилига 1,6 миллион тонна махсус полиолефин ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган таклиф этилаётган мажмуа Жануби-Шарқий Хитойнинг Фуцзянь провинциясининг Фучжоу шаҳрида жойлашган бўлади.
Германиянинг Bayer Group компанияси Ханчжоу(Хитой шарқидаги Чжэцзян провинцияси) шаҳрида экинларни ҳимоя қилиш воситаларини ишлаб чиқарадиган ва тарқатувчи янги таъминот марказини қуриш учун аллақачон 300 миллион юан (тахминан 42 миллион доллар) сармоя киритган.

Ўтган йили Хитойнинг материк қисмида тўғридан-тўғри хорижий инвестициялардан ҳақиқий фойдаланиш 115,2 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 27,1 фоизга камайди.
Эслатиб ўтамиз, 2024 йилнинг 1 декабридан бошлаб Африканинг 33 давлати учун Хитойга етказиб бериладиган барча товарларга нол тариф режими жорий қилинган.
Очиқ эшиклар — глобаллашувнинг бир қисми
Хитой Савдо вазирлиги 2025 йилда хорижий инвестициялар учун рағбатлантириладиган тармоқлар рўйхатини қайта кўриб чиқиш ва кенгайтиришни режалаштирмоқда.
— Глобал иқтисодий таназзул фонида Хитойнинг ўз иқтисодиётини дунёга очиш сиёсати жаҳон иқтисодиётининг тикланишига кўмаклашишда катта аҳамиятга эга, - дейди Хитой савдо вазирлиги ҳузуридаги Халқаро савдо-иқтисодий ҳамкорлик академияси профессори Лю Хуацинь.
Профессорнинг фикрича, Хитойнинг очиқ эшиклар сиёсати иқтисодий глобаллашувнинг янги турига олиб келади.
— Хитой яшил иқтисодиёт ва рақамлаштиришни рағбатлантиришда етакчи рол ўйнайди ва унинг илғор рақамли технологиялари мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий тафовутни қисқартириши ва глобал иқтисодий тараққиётга янги туртки бериши мумкин, — деди у.
Экспертнинг қайд этишича, Хитойнинг дунёнинг иккинчи йирик иқтисодиётига айланиши унинг очиқ эшиклар сиёсати билан узвий боғлиқ, Шу сабабли, мамлакат ўзининг мега бозорининг афзалликларига таянган ҳолда, очиқлик орқали ислоҳотларни илгари суришни давом эттиради, халқаро ҳамкорликни кенгайтириш орқали очиқлик салоҳиятини оширади ва янги очиқ иқтисодиёт тизимини янада юқори даражага кўтаради. Лю Хуациньнинг сўзларига кўра, очилишни кенгайтириш савдо ва сармоядаги тўсиқларни камайтириши, харажатларни камайтириши, бошқа мамлакатлар билан иқтисодий ва савдо алмашинувини кенгайтириши, кўпроқ бизнес имкониятларини яратиши ва барча мамлакатларнинг иқтисодий ривожланишига ёрдам бериши мумкин.
— Хитой раҳбарлари кўпинча айтишларича, Хитойнинг очиқ эшиклари ёпилмайди, аксинча, улар кенгроқ ва кенгроқ очилади ва бизнес юритиш учун шароитлар янада яхшиланади, — деди эксперт.
Хитой ва Марказий Осиё
Профессор Хитойнинг очиқликни кенгайтириш сиёсати Марказий Осиё билан ҳамкорликни чуқурлаштиришда ҳам ўз ифодасини топаётганини таъкидлади. 2023 йил май ойида Сиань шаҳрида бўлиб ўтган “Марказий Осиё – Хитой” биринчи саммити якунлари бўйича келишувлар ва ташаббуслар рўйхати эълон қилинди. Унда савдо тартиб-таомилларини доимий равишда соддалаштириш, барча чегара ўтказиш пунктларида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини божхона расмийлаштируви бўйича “экспресс йўлак” амалиётини кенгайтириш, халқаро савдода “ягона дарча”нинг ўзаро боғлиқлигини ошириш ва божхона фаолиятини соддалаштиришга кўмаклашиш, "Марказий Осиё-Хитой" ва бошқалар бўйича хизмат сафарлари учун карталарни чиқариш имкониятини ҳисобга олган ҳолда каби келишувлар киритилди.
Хитой, шунингдек, Марказий Осиё давлатларидан қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари импортини кенгайтирмоқда ва минтақада трансчегаравий электрон тижоратни ривожлантирмоқда.
— Хитой ва Қозоғистон ўртасида визасиз режимнинг жорий этилиши икки давлат ўртасида сайёҳлар оқимининг ўсишига хизмат қилди ва “Қорғас” халқаро чегарадош ҳамкорлик маркази икки томонлама савдо-иқтисодий ҳамкорликнинг янги моделини яратди, - дея профессор мисол келтирди.

Хитой Халқ Республикаси Бош божхона бошқармаси маълумотларига кўра, Хитой ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги товар айирбошлаш 2023 йилда 89,4 миллиард долларни ташкил этиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 27,3 фоизга ошган. 2024 йилда бу кўрсаткич рекорд даражадаги 94,8 миллиард долларга етди (+6,1%). Савдо ҳамкорлари рейтингида Қозоғистон биринчи (43,82 миллиард доллар), Қирғизистон иккинчи (22,71 миллиард доллар), Ўзбекистон учинчи (13,78 миллиард доллар), Туркманистон тўртинчи (10,65 миллиард доллар), кучли бешликни 3,86 миллиард доллар биланТожикистон якунлади.
Хитойнинг Шинжон автоном райони савдо департаменти директори ўринбосари Ли Сюаннинг сўзларига кўра, 2024 йил охирига келиб Шинжонда товар айирбошлашнинг умумий ҳажми қарийб 60 миллиард долларга (+21,8 фоиз) етди. Шинжон ва Марказий Осиёнинг беш давлати ўртасидаги савдо ҳажми Хитойнинг ушбу минтақасидаги умумий ташқи савдо ҳажмининг 67,9 фоизини ташкил этди.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Хитойнинг Марказий Осиё билан товар айирбошлаш ҳажми 2024 йилда рекорд даражага етгани ҳақида хабар берган эдик.