Мурожаатнома-2024: Қозоғистонда бир йил ичида нима ўзгарди
ASTANA. Kazinform - Президент Қасим-Жомарт Тоқаев ўз Мурожаатномасида 2024 йилда Қозоғистон олдидаги устувор вазифаларни айтиб ўтди. Янги Мурожаат олдидан Kazinform таҳририяти экспертлар билан биргаликда Давлат раҳбари топшириғига биноан иқтисодиётнинг турли тармоқларида ўтган йил давомида амалга оширилган ишларни таҳлил қилади.
2024 йилги Мурожаатнома бир қатор кенг кўламли ташаббусларни амалга ошириш учун бошланғич нуқта бўлди ва улар аниқ натижаларни бермоқда. Қозоғистон ялпи ички маҳсулоти 2025 йилнинг биринчи ярмида 6,2 фоизга ўсди, бу сўнгги 12-14 йилдаги рекорд кўрсаткичдир. Шу билан бирга, 8 фоизга ўсган реал сектор ҳам, 5,2 фоизга ўсишни кўрсатган хизмат кўрсатиш соҳаси ҳам ўсиш драйверлари бўлди. Инвестициявий фаоллик ҳам сезиларли даражада ошди: энг сезиларли ўсиш ишлаб чиқариш саноатида (+86,2%), транспорт соҳасида (+32,8%), шунингдек, ижтимоий аҳамиятга эга соҳаларда – таълим ва соғлиқни сақлашда кузатиляпти.
Иқтисодчи Расул Рисмамбетовга кўра, иқтисодий ўсиш давом этади ва бу жамоатчиликка оптимизм беради.
“Қозоғистон аҳоли жон бошига ялпи ички маҳсулот ҳажми бўйича МДҲда биринчи ўринни эгаллади. Бундан ташқари, Standard & Poor’s халқаро рейтинг агентлиги Қозоғистон иқтисодиёти прогнозини барқарордан ижобийга яхшилаган. Бу шуни англатадики, кейинги қадам рейтингни ошириш бўлади. Ўйлайманки, 2-3 йиллик иқтисодий ўсиш жамиятга оптимизм беради.
Қозоғистон Ҳукумати маълумотлари кўрилаётган чора-тадбирлар мажмуи натижасида савдо сектори барқарор ўсиш суръатларини намойиш этаётганини кўрсатади. Шундай қилиб, 2025 йил январь-июль ойларида товар айирбошлаш ҳажми 8,6 фоизга, инвестициялар эса 37 фоизга ошиб, 438 миллиард тенгега етди.
2024 йилги Мурожаатномада таълим соҳасини модернизация қилиш масаласига ҳам тўхталиб ўтилди – 2025 йил охиригача 217 та замонавий таълим муассасасини қуриш кўзда тутилган “Қулай мактаб” миллий лойиҳаси ишга туширилди.
Бундан ташқари, ҳозирда рақамлаштириш ва сунъий интеллектни жорий этиш соҳасида давлат бошқаруви тизимига сунъий интеллектни интеграциялаш бўйича лойиҳалар амалга оширилмоқда. Бу яширин иқтисодиёт даражасини пасайтириш, маъмурий тўсиқларни камайтириш ва бюджет харажатларининг шаффофлигини оширишга хизмат қилади.
Бундан ташқари, “Адолатли Қозоғистон: қонун ва тартиб, иқтисодий ўсиш, жамоатчилик оптимизми” 2024 йилги Мурожаатномасида агросаноат комплексини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган. Бунинг ажабланарли жойи йўқ, чунки қишлоқ хўжалиги иқтисодиётнинг асосий тармоғи ҳисобланиб, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, аҳоли бандлигини таъминлаш ва мамлакат экспорт салоҳиятини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Расмий маълумотларга кўра, 2025 йил январь-июль ойларида қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулоти ҳажми 3,7 фоизга ошиб, 2,4 триллион тенгега етди. Ўсиш чорвачилик ва ўсимликчиликда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг кўпайиши ҳисобига содир бўлди.
Қишлоқ хўжалигининг асосий капиталига 442,7 миллиард (+26,5 фоиз) тенге, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришга – 104,2 миллиард (+48 фоиз) тенге инвестициялар йўналтирилди.
Шу билан бирга, мамлакатимизда маҳаллий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш кучайтирилмоқда: кичик ва ўрта бизнес учун молиявий воситалардан фойдаланиш имкониятлари кенгайтирилди, маҳаллий таркибга устувор бўлган давлат харидлари ҳажми оширилди ва Қозоғистон ишлаб чиқарувчиларининг маҳсулотларига барқарор талабни кафолатловчи узоқ муддатли оффтейк-шартномалар жорий этилди.
Мамлакатнинг ўн миллиондан ортиқ фуқароларини бирлаштирган "Таза Қозоғистон" экологик ҳаракатининг ривожланиши муҳим ижтимоий самара берди, бу экологик маданиятни шакллантириш ва экологик назоратни модернизация қилишга янги туртки бўлди.
ҚР Президенти ҳузуридаги ҚСТИ (Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти) томонидан таъкидланганидек, 2024 йилги Мурожаатноманинг муҳим йўналиши мамлакат меҳнат салоҳиятини ошириш масаласи бўлди. Бугунги кунда Қозоғистон меҳнат бозори бир қатор масалаларга дуч келяпти: бир томондан, бу аҳоли сонининг барқарор ўсиши, иккинчи томондан – иқтисодиётни рақамлаштириш.
Шу тариқа, 2025 йил “Ишчи касблари йили” деб эълон қилиниб, касблар нуфузини ошириш, техник ва касб-ҳунар таълими тизимида кенг кўламли ислоҳотлар бошланди. Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги маълумотларига кўра, яқин беш йил ичида мамлакатга 1,6 миллион янги мутахассис керак бўлади, улардан 403 минг нафари ишчилардир.
“Бугунги кунда меҳнат бозорида 1 миллион 300 минг киши иш билан таъминланган, бу барча ишчиларнинг қарийб 40 фоизини ташкил этади. Бироқ бу соҳада кўплаб муаммолар тўпланиб қолган – олинган малакалар сифати, иш билан таъминланган битирувчилар улушининг пастлиги ва корхоналарнинг дуал таълимга етарлича жалб этилмагани. Масалан, техник ва касб-ҳунар таълимини модернизация қилиш доирасида коллежларни аҳоли жон бошига молиялаштириш ҳажми икки баравар оширилди, бу эса ўқитувчиларнинг иш ҳақини ошириш, ташкилотларнинг моддий-техник базасини яхшилаш имконини беради”, - дейди ҚР Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Иқтисодий сиёсатни таҳлил қилиш бўлими бошлиғи Анна Альшанская.
Иқтисодиёт секторининг ривожланиши Сиёсатшунос, “Евроосиё мониторинги” таҳлилий тадқиқотлар маркази директори Алибек Тажибаевнинг қайд этишича, Қозоғистоннинг ўтган йилдаги иқтисодий динамикаси сифат жиҳатидан ўзгаришларни кўрсатиб, 2024 йилги Мурожаатномада эълон қилинган қарорлар самарадорлигини тасдиқлайди.
“ЯИМ кўрсаткичлари иқтисодиётни диверсификация қилиш ва анъанавий тармоқлар билан бир қаторда янги ўсиш нуқталари шаклланаётган янада барқарор ривожланиш моделига босқичма-босқич ўтишдан далолат беради. Бугунги кунда иқтисодиётни модернизация қилиш локомотиви ролини ўйнаган ва келажак вазифаларига жавобан иқтисодиётни таркибий қайта қуришни акс эттирувчи қурилиш ва транспорт соҳаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда”, – дейди эксперт.
Таъкидлаш жоизки, ўтган йил давомида давлат томонидан тадбиркорлик шароитлари ва сармоявий муҳитни яхшилашга алоҳида эътибор қаратилди.
Экспертнинг фикрича, «Өрлеу» янги имтиёзли кредитлаш дастури иқтисодиётни модернизация қилишни кучайтиради, чунки молиялаштириш ишлаб чиқариш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш, логистика, ижтимоий соҳа каби муҳим тармоқларга йўналтирилган.
“Давлат ва бизнеснинг ўзаро ҳамкорлиги жараёнларига рақамлаштириш ва рақамли технологияларни жорий этишга эътибор қаратилди. Қоида тариқасида, рақамли технологиялар бизнес жараёнларини тезлаштириш, харажатларни камайтириш ва ишнинг шаффофлигини ошириш имконини беради. Масалан, тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш учун рақамли ёрдамчи сифатида eGov Business мобиль иловаси ишга туширилди”, - деди Анна Альшанская.
Умуман олганда, мамлакат иқтисодиёти ўз моделини тизимли модернизация қилиш ва узоқ йиллар давомида тўпланиб қолган тизимли муаммоларни бартараф этиш йўлидан бормоқда.
Қозоғистон - Евроосиёнинг етакчи транзит маркази ҳисобланади
Ўтган йил давомида Қозоғистоннинг транспорт-логистика секторида Давлат раҳбарининг Евроосиёдаги асосий транзит хаб сифатида хавфсизлигини таъминлашга қаратилган кўрсатмалари кенг кўламда амалга оширилди. Хусусан, Давлат раҳбарининг Мурожаатномасида Транскаспий халқаро транспорт йўналишини (ТХТЙ) ривожлантириш бўйича ҳамкор давлатлар – Хитой, Озарбайжон, Грузия ва Туркия билан саъй-ҳаракатларни бирлаштириш вазифаси қўйилди.
Бугунги кунда Қозоғистонда йўл қурилишида қарийб 13 минг километр йўл таъмирланмоқда, янги стратегик автомобиль йўллари, жумладан, “Марказ-Ғарб” лойиҳасининг бир қисми бўлган Астана-Арқалиқ-Торғай-Иргиз йўналиши; Бейнеу-Саксаульский йўналиши. Темир йўл тармоғида 1300 километр узунликдаги янги линиялар қурилмоқда, бу эса тармоқ ўтказиш қобилиятини сезиларли даражада оширади ва транзит ташиш ҳажмининг ўсишини таъминлайди.
Мутахассис Алибек Тажибаев таъкидлаганидек, бугунги кунда Ақтау ва Курик аэропортлари терминаллари ва денгиз портлари модернизация қилиняпти, бу ерда турли транспорт турларининг ўзаро алоқаси учун мультимодаль ечимлар амалга ошириляпти. Ва бу ТХТЙ бўйлаб транспортни кўпайтиришда ўз натижаларини беради.
“Натижалар кўзга ташланмоқда: Транскаспий халқаро транспорт йўналиши бўйлаб юк ташиш ҳажми 62 фоизга ошиб, 4,5 миллион тоннага етди, 2028 йилга бориб эса бу кўрсаткични 10 миллион тоннага етказиш режалаштирилган. Буларнинг барчаси транспорт инфратузилмасини ривожлантиришга тизимли ёндашиш ва Қозоғистоннинг Евроосиё орқали ўтадиган транзит йўналишларига глобал ҳамкорларнинг қизиқиши ортиб бораётганига тезда жавоб бера олишидан далолат беради,” - деди сиёсатшунос.
Янги Мурожаатнома-2025 нима бўлади
ҚР Президентининг 2025 йилда бўлажак Мурожаатномаси катта эҳтимол билан бир қанча стратегик муҳим йўналишларга қаратилган бўлади, дея ишонч билдирмоқда экспертлар.
“Давлат бошқаруви ва иқтисодиётни тартибга солиш соҳасида ўз самарадорлигини исботлаган рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни янада татбиқ этиш масалалари марказий ўринни эгаллайди”, – деб ҳисоблайди Алибек Тажибаев.
Бундан ташқари, ички истеъмол бозорини ривожлантириш ва мамлакатнинг жаҳон бозорларида рақобатбардошлигини оширишда муҳим аҳамиятга эга бўлган юқори қўшимча қийматли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни рағбатлантиришга алоҳида эътибор қаратилиши мумкин.
Бундан ташқари, ўсиб бораётган ташқи хатарлар шароитида Қозоғистонга глобал таҳдидларга чидамлиликни таъминлаш имконини берадиган озиқ-овқат, энергетика ва транспорт хавфсизлигини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилиши кутилмоқда.
Мутахассислар, шунингдек, янги воқелик ва халқаро тенденцияларга мослаштирилган ижтимоий ислоҳотлар, жумладан, соғлиқни сақлаш, таълим ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ташаббуслари муҳим ўрин эгаллашини тахмин қиляптилар.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, Қозоғистон ҳозирда иқтисодий моделнинг янги парадигмаси томон кетмоқда, бунда асосий шарт – мамлакатнинг рақобатдош устунликларидан самарали фойдаланиш ва ишлаб чиқаришнинг асосий омиллари – меҳнат, капитал, ресурслар ва технология имкониятларини очиб беришдир.
“Ҳар қандай давлат иқтисодиётининг энг қимматли ресурси бу инсон капиталидир. Асосий устувор вазифа сифатли таълим олиш имкониятларини кенгайтириш, меҳнат бозорини янги воқеликка мослаштириш ва бандликнинг янги шаклларини ривожлантириш бўлиши керак”, - дея хулоса қилди Альшанская.
Шундай қилиб, 2025 йилги Мурожаатнома мутаносиб ривожланиш йўлининг мантиқий давоми бўлиб, бунда иқтисодий ўсишнинг юқори суръатлари давлат сиёсатининг барқарорлиги ва ижтимоий йўналтирилганлиги билан уйғунлашади.
Муаллиф: Шолпан Жабаева
