Мени халқ кўпроқ ижтимоий тармоқдан кўради деган фикрга қўшилмайман – Асаин Байханов
PAVLODAR. Kazinform – Иртиш-Баян минтақаси ҳокими Асаин Байханов ижтимоий тармоқларда фаол раҳбарлардан бири ҳисобланади. Унинг Instagramдаги кузатувчилар сони бўйича ҳамкасблари орасида пешқадам экани маълум. У билан суҳбат асосан вилоятнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаёти атрофида бўлиб ўтди.
– Асаин Қуандиқўғли, одамлар сизни ҳақиқий ҳаётда эмас, балки кўпроқ ижтимоий тармоқларда кўради, дейишади. Бу вақтни тежаш усулими?
– Ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларимга назар ташласангиз, 90 фоиз постларимдан аҳоли орасида эканлигимни кўришингиз мумкин. Бир кунда вилоят шаҳар ва туманлари аҳолисидан ўртача 300 тагача хабар оламан. Улар дарҳол инобатга олинади ва бу масалалар ўз вақтида ҳал қилинади.
Ҳар ҳафта шахсий қабуллар ўтказаман, камида 10-12 нафар фуқарони қабул қиламан. Ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларим орқали эса йилига минглаб мурожаатларни кўриб чиқаман.
Шаҳарларни айтмасдан, ҳар йили камида 4-5 марта туман ва қишлоқларга хизмат сафари билан бориб, аҳоли билан учрашаман. Бундай учрашувларга ОАВ вакиллари ҳам таклиф этилади.
Шунинг учун мени ижтимоий тармоқларда ҳақиқий ҳаётдагидан кўпроқ кўришади, деган фикрга қўшилмайман. Мен ўзимни максимал даражада очиқ раҳбар деб ҳисоблайман.
– Сиз вилоят ҳокимининг ўринбосари ва Павлодар шаҳар ҳокими бўлган пайтингизда ҳам халқ сизни “ҳашаротларга уруш эълон қилган раҳбар” сифатида танийди. Ҳанузгача бу масалага жиддий ёндашмоқдасиз…
– Иртиш дарёси вилоят ҳудудида 720 километрдан зиёд чўзилган. Бутун республика бўйича энг катта сув тошқини ҳудуди бизда. Шу боис ҳашаротлар ҳам кўп. Агар улар сонини камайтириш бўйича зарур чора-тадбирларни ўз вақтида кўрмасак, бу аҳолимиз турмуш сифатига салбий таъсир кўрсатади, бу аниқ.
Албатта, ҳашаротларни тўлиқ йўқотиш имконсиз, аммо вазифамиз – улар сонини назорат қилиш ва кескин кўпайишининг олдини олиш. Бу ишларга ҳар йили эрта баҳорда киришамиз. Олимларни жалб қилиб, ҳаракат алгоритмларини ишлаб чиқамиз, ҳаво орқали, дарё орқали ва тўсиқли ишлов бериш каби турли усулларни қўллаймиз.
Эсингизда бўлса, 2017-2021 йилларда вилоятимизда ҳашаротлар қаттиқ кўпайиб кетган эди. 2016 йили эса вилоятимизда ҳатто “Табиий офат” ҳолати эълон қилинган. Бу ишларнинг қамровини камида 80-85% даражасига етказишимиз керак.
Шунинг учун бу бизнинг ҳар йили фуқаролар фаровонлиги учун амалга оширадиган доимий ишларимиздан бири, деб биламан.
– Айрим мутахассислар фикрича, ҳар баҳор Иртиш дарёсига Шарқий минтақалардан сувни жуда эрта қўйиб юбориш амалиёти бор экан. Сиз бу ҳақда қандай фикрдасиз?
– Иртиш дарёсига сув юбориш ҳар йили белгиланган жадвалга мувофиқ амалга оширилади. Бу жадвални ҚР Сув ресурслари ва ирригация вазирлиги тасдиқлайди. Жорий йилда сув юбориш тадбирлари 9 апрелдан 5 майгача давом этди. Режалаштирилган ҳажм – 5,8 куб километр эди, аммо амалда 6,3 куб километр сув чиқарилди, яъни режадан 0,5 куб километрга кўп.
Сув қўйиш тадбирлари Иртиш дарёси ҳудудидаги флора ва фауна биологик ҳосилдорлигини, улар яшайдиган муҳитни сақлаб қолишга қаратилган. Бу соҳилдаги қишлоқларда чорва учун озуқа етиштириш ҳамда балиқлар тухум қўйиши учун қулай шароит яратишга хизмат қилади.
– Сув деганда, Успен канали фермерлар учун қачон фойда беради?
– Мазкур иншоотнинг буюртмачиси – «Қазсушар» РДК. Лойиҳа республика ва маҳаллий бюджет маблағлари ҳисобидан амалга оширилмоқда. Ҳозирда электр таъминоти масалалари ишлаб чиқилмоқда.
Умуман олганда, Павлодар вилоятида суғориладиган ерлар майдони 179,6 минг гектарни ташкил этади. 2020 йилдан бери бу кўрсаткич 77,4 минг гектарга оширилди. Суғориладиган ер участкаларига муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини етказиш бўйича 34 та лойиҳа амалга оширилганидан сўнг, 21,8 минг гектар ер қўшимча равишда суғоришга жалб этилди.
– Ичимлик суви тизими ва коммунал тармоқларнинг эскириши вилоятда долзарб муаммолардан. Уларни қандай ҳал этяпсизлар?
– Вилоятда ҳар йили ёз мавсумида сув таъминоти ва канализация тармоқларининг эскиришини камайтириш мақсадида таъмирлаш ишлари узлуксиз олиб борилади. Жорий йилда 26,6 километр сув тармоқларини қуриш ва қайта таъмирлаш бўйича 10 та лойиҳа амалга оширилмоқда. Шунингдек, Успен туманига қарашли Травянка ва Надаровка қишлоқларида 2 та мослаштирилган блок-модуль ўрнатиш режалаштирилган.
2025 йил якунида мазкур тадбирлар сув таъминоти тармоқларининг эскириш даражасини 47,1 фоиздан 46,6 фоизгача, канализация тизимини эса 72,4 фоиздан 72,3 фоизгача пасайтиришга ёрдам беради.
Қайд этиш жоиз, ўтган йил февраль ойида Майқайин кентидаги сув тармоғида муаммо юзага келиб, аҳолига сув етказиб бериш қийинлашган эди. У ерда узунлиги 20 км, диаметри 1000 мм бўлган магистраль сув тармоғи қайта таъмирланди. Ҳозирда барча қурилиш-монтаж ишлари якунланган ва сув таъминоти тизими одатий тартибда ишламоқда.
– Майқайин деганда, ўтган йил якунида Шанхай маҳалласи муаммоларини ҳал этиш бўйича таклифлар билдирган эдингиз. Аммо ҳозирча бу йўналишда сезиларли силжиш кузатилмаётгандек…
– Жорий йил февраль ойида ушбу масалани муҳокама қилиш учун яқинда раҳбарияти алмашган «Алтыналмас АК» АЖ вакиллари билан учрашув ўтказилди. Учрашувда аҳоли ўз саволлари ва фикрларини компания раҳбариятига етказди. Режа бўйича бу масалага шу ёз охиригача ечим топилади. Масала шахсан менинг назоратимда.
– Йил бошидан Хитой давлати билан инвестицион алоқаларга эътибор қаратиб, у ерга иш сафари билан ҳам бориб келдингиз. Бу сафар қандай натижалар беради?
– Март ойида Хитой Халқ Республикасига иш сафари уюштириб, маҳаллий йирик инвесторлар ва корхона вакиллари билан учрашдим. Ҳозирда алюминий маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи етакчи компаниялардан бири – «СИНЬФА» (Shandong Xinfa Aluminum Company Limited) билан ҳамкорлик масаласи кўриб чиқилмоқда. Компания «Хитойдаги 100 та энг йирик хусусий компаниялар» рўйхатида 18-ўринда туради. Улар 10 мингга яқин иш ўрни яратиш билан бирга, самарали саноат майдони қурилишига тахминан 15 миллиард доллар (7,5 триллион тенге) миқдорида инвестиция киритишни режалаштирмоқда.
Асосий лойиҳалар қуйидагиларни қамраб олади: кўмир, боксит, мис, фторит, туз ва оҳак тоши конларини ўзлаштириш, энергетика соҳасидаги лойиҳалар, алюминий ва фторкимё маҳсулотлари, углерод ва қурилиш материаллари ишлаб чиқариш.
– Павлодар вилояти кўмир саноати билан машҳур. Аммо охирги пайтда ташқи бозорлар камайгандек. Бу борада қандай ечимлар бор?
– Биринчидан, Павлодар вилоятининг энергетика соҳасига катта маблағлар жалб этилмоқда. Электр станцияларининг генерация салоҳиятини ошириш ва муҳандислик инфратузилмасини модернизация қилиш бўйича тўртта йирик лойиҳа устида иш олиб борилмоқда.
Иккинчидан, Экибастуз 2-давлат ҳудудий электр станцияси (ДҲЭС-2) да № 3 ва № 4 энергоблокларни қуриш, «ЕЭК» АЖда № 7 энергоблокни реконструкция қилиш, шамол электр станциясини барпо этиш ва тоза кўмир технологиялари асосида Экибастуз ДҲЭС-3 қурилиши режалаштирилган. Бу лойиҳалар орқали йиллик қўшимча 5 миллион тонна кўмир истеъмолига эришилади.
Учинчи йўналиш – кўмирни қайта ишлаш орқали химик маҳсулотлар олиш, яъни кўмир кимёси соҳасини ривожлантириш. Бу борада бир қатор инвесторлар билан музокаралар ўтказилди. Келгусида кўмирдан нефть маҳсулотлари, дизель ёқилғиси, гранит, кремний ва поликремний каби маҳсулотлар ишлаб чиқариш кўзда тутилмоқда.
– Металлургия соҳасида охирги йилларда янги корхоналар қурилмоқда. Уларнинг вилоят иқтисодиётига қандай фойдаси тегади?
– Вилоятда бир қатор йирик инвестициявий лойиҳалар амалга оширилмоқда. Масалан, Павлодар шаҳрида «Solidcore Resources plc» халқаро компанияси таркибида 300 минг тонна олтин мавжуд концентратни қайта ишлаб, 15 тонна олтин олишга қодир янги завод қуришни бошлади.
Экибастуз шаҳрида яқин кунларда «Mineral Product International», «Ekibastuz Ferro Alloys», «Kazferro Limited» ферроқотишма заводлари ишга туширилади. Бу заводларнинг пайдо бўлиши Қозоғистонни ферроқотишма ишлаб чиқариш бўйича Хитойдан кейин дунёдаги иккинчи ўринга олиб чиқади.
Шунингдек, Иртиш гидрометаллургия комбинати тайёр металл маҳсулотлар ишлаб чиқариш бўйича катта салоҳиятга эга лойиҳа сифатида кўрилмоқда.
Барча лойиҳаларнинг умумий қиймати 826 миллиард тенге, ишлаб чиқариш қуввати – 760 минг тонна. Бу корхоналар 2 496 та янги иш ўрни яратиш имконини беради.
Натижада, ушбу лойиҳалар вилоят иқтисодиёти ўсишини 40% га оширади. Келажакда бу заводлар ҳар йили республикал ва маҳаллий бюджетларга 300 миллиард тенгеден зиёд солиқ тўлайди.
– Вилоятдаги уч шаҳарнинг меъморчилиги кўзга яққол ташланмайди. Охирги йилларда қизил ғиштдан бир хилда қурилган кўп қаватли уйлар шаҳар кўринишига салбий таъсир қилмоқда. Нега бизда ҳам Астанадаги каби турар жой мажмуалари қурилмайди?
– Умуман олганда, шаҳарларда кўп қаватли уйларнинг фасадларини янгилаш, бўяш ва тартибга солиш ишлари сўнгги уч йил давомида олиб борилмоқда. Жорий йилда ҳам шаҳарлар бўйлаб кўп қаватли уйлар ташқи томондан янгиланади. Бу рўйхатда марказий кўчалар бўйлаб жойлашган 70 га яқин уй мавжуд. Фақат Павлодарнинг ўзида 48 бинога очиқ ранглар билан бўёқ ишлари қилинди. Бу йил нейтрал (тахминан оқ, тиниқ) рангларга алоҳида эътибор қаратилади.
Астанадаги каби монолит ва замонавий турар жой мажмуалари хусусий тадбиркорлар маблағи эвазига барпо этилмоқда. Бу борада вилоят марказидаги Катаев-Шевченко кўчалари кесишмасида қурилаётган «Ertis» турар жой мажмуасини мисол сифатида келтириш мумкин.
Бошқа лойиҳалар ҳам бор. Қурилиш – жуда катта йўналиш. Шу сабабли, бу ишлар босқичма-босқич амалга оширилади.
– Вилоятдаги мактаб етишмовчилиги ва уч сменали таълим масаласини бартараф этиш ҳақида аввал айтган эдингиз. Бу борада қандай ишлар амалга оширилди?
– Аслида Павлодар шаҳрида ҳозирча уч сменали 3 та мактаб фаолият юритмоқда. Улар Усолка маҳалласидаги 42-мактаб, 25-мактаб ва Саяжай ҳудудида жойлашган 26-мактаб. Ўқувчи жойларига бўлган талабни қондириш мақсадида ҳозирги кунда вилоятда «Қўлай мактаб» дастури доирасида 2 та мактабнинг қурилиши якунланди. Хусусан, «Достиқ» маҳалласида 1200 ўринли янги мактаб, ҳамда 600 ўринли 47-мактаб қуриб битказилди.
Келаси йил Усолка маҳалласининг ўзида 1200 ўринли яна бир мактаб қуриш режалаштирилган. Шу тариқа вилоят марказидаги ўқувчи жойлари етишмовчилиги муаммоси босқичма-босқич ҳал этилади.
– Яна бир масала – тарихий шахслар ватани бўлган Баянаулда ҳалигача тўлиқ қиёфага эга ватаншунослик музейи йўқ. У ерда сайёҳлар учун қизиқарли лойиҳалар борми?
– Баянаул қишлоғида ватаншунослик музейи жойлашадиган «Саёҳатчилар маркази» қурилмоқда. Ушбу марказда замонавий технологиялар ёрдамида Иртиш-Баян минтақасининг тарихий шахслари ҳақида зарур маълумотлар тақдим этилади. Марказ қурилишини келаси йил июль ойида якунлаш режалаштирилган.
– Маҳаллий халқ кайфиятининг барометри – шоир ва ёзувчилар. Аммо ижод аҳлининг дарди кўп. Улар билан тез-тез учрашиб турасизми?
– Вилоятимизда юрт учун хизмат қилиб, халқ муҳаббатига сазовор бўлган зиёли ва ижодкор шахслар кам эмас. Ўтган йили 20 дан ортиқ китоб тақдимотида иштирок этдим. Албатта, вилоятимиз зиёлилари ва ижодкорлари билан турли маданий тадбирларда, шунингдек, шахсий учрашувларда фаол мулоқот олиб бораман. Улар билан вилоятдаги муҳим масалаларни биргаликда муҳокама қилиш, фикр ва таклифларини эшитиш – мен учун муҳим. Шундай учрашувларни доимий ташкил этиб боришга ҳаракат қиламан.
