Марказий Осиё тарихидаги буюк аёллар

ASTANA. Кazinform - Марказий Осиё мамлакатларида патриархал ижтимоий тузумга қарамай, аёлларга нисбатан ҳар доим алоҳида муносабат мавжуд. Ҳар бир даврда тарихни ўзгартирган, жамият тараққиётига катта таъсир кўрсатган қаҳрамон аёллар бор. Бундай ажойиб аёллар шунчалик кўпки, уларнинг барчасини битта мақолада ёритиб бўлмайди. Шунга қарамай, Kazinform мухбири Марказий Осиёнинг буюк аёллари шахсиятига қисқача шарҳ берди.

Малика Тумор

Тумор (Томирис, Тўмарис) эрамиздан аввалги 570-520 йилларда яшаган сак-массагетларнинг афсонавий маликаси. Бу Геродотнинг тарихий асарлари туфайли маълум бўлди. Томирис нафақат Буюк дашт тарихи ва маданиятига, балки жаҳон тарихи ва инсоният маданиятига ҳам улкан ҳисса қўшган.

Малика Томириснинг Аҳамонийлар подшоси Кирни жазолаши кўплаб халқлар учун адолат ва мардлик тимсолига айланди.

Бопай

Абулхайр хоннинг хотини Бопай хоним Қозоқ хонлигидаги нуфузли аёллардан бири эди.

Бопай нафақат Абулхайр хоннинг суюкли рафиқаси, фарзандларининг онаси, балки хоннинг доно маслаҳатчиси сифатида ҳам тарихга кирди. Бопай хоним Қозоқ хонлигининг ички ва ташқи сиёсатини белгилаб берувчи муаммоларни ҳал этишда иштирок этди, қўшни давлатлар ўртасида яхши қўшничилик муносабатларини ўрнатишга, Россия билан муносабатларни тартибга солишга, ўзига хос донишмандлик ва дипломатик тактика билан мураккаб муаммоларни ҳал қилишга ёрдам берди. Бопай хоним хонлик бошқарувии, қиролича Елизавета Петровна ва Жунғор ҳукмдорлари билан ёзишмалар олиб борди.

Малика Фотима

Фотима - қозоқ даштининг охирги хони Жангирнинг хотини.

Николай I подшонинг тахтга ўтириш маросимида у ўзининг нозик дидли, одобли, яхши характери, дипломатик мулоқот маҳорати билан алоҳида таассурот қолдирди.

Фотима Оренбург муфтийси машҳур Муҳаммаджон Ҳусейновнинг қизи эди. Ота фарзандларини билимли қилишга ҳаракат қилди. Фотима рус ва татар тилларидан ташқари инглиз, француз ва немис тилларини яхши билади ва сарой одобини жуда яхши сақлаган. У пианинони яхши чалар, Қуръон тафсирини яхши биларди.

Қурмонжон додхоҳ

Бухоро ва Қўқон хонлари томонидан тан олинган биринчи қирғиз давлат ва ҳарбий арбоби, Олой қирғизларининг раҳбари ва ҳукмдори. Халқ орасида “Олой маликаси”, “Жануб маликаси” номлари билан машҳур бўлган Қурмонжон додхоҳ қирғиз халқи тарихидаги мураккаб даврларда муҳим ўрин тутган. Қирғиз халқининг ҳукмдори бўлган ягона аёл “миллат онаси” деб тан олинган. У тоғ қирғизлари ўртасида қабилавий низоларни муваффақиятли ҳал қилган энг доно ҳукмдор сифатида шуҳрат қозонган. Қурмонжон додхоҳ халқини хунрезликдан қутқариш учун Олой қирғизлари Россияга қўшилганини расман эълон қилди.

Бекен Қидикеева

Совет, қирғиз театр ва кино актрисаси. СССР халқ артисти, Қирғизистон ССР Тўқтағул номидаги Давлат мукофоти лауреати, 1977 йил “Актёрлик санъати учун” номинацияси бўйича Бутуниттифоқ кинофестивалининг фахрий лауреати.

Бакен Қидикеева Қирғизистон театри саҳнасида биринчи марта қўйилган жаҳон ва рус драматургияси муаллифларининг барча спектаклларида бош аёл ролларини ўйнаган биринчи актрисадир. Актрисанинг ижодий таржимаи ҳоли юздан ортиқ театр ва кино ролларини ўз ичига олади. “Салтанат” (1955), “Тўқтагул” (1959), “Довон” (1961), “Оқ тоғлар” (1965), “Биринчи муаллим” (1965) ва бошқа машҳур фильмларда суратга тушган.

Бубусара Бейшеналиева

Биринчи қирғиз балеринаси, раққоса, ўқитувчи. 1947 йилда Қирғизистон ССРда хизмат кўрсатган артист унвони, 1954 йилда СССР халқ артисти, 1970 йилда Тўқтағул номидаги Давлат мукофоти совриндори бўлган. Бош роллар: Мария ва Зарема (Б. Асафев, "Бахчисарой фаввораси", 1949), Одетта-Одиллия (П. Чайковский, "Оққуш кўли" 1950) ва бошқа. 6—7-чақириқ Қирғизистон ССР Олий Кенгаши депутати, сўнгра 4—5-чақириқ СССР Олий Совети депутати бўлган.

Уркия Салиева

Биринчи қирғиз комсомолларидан бири, Қирғизистон АССР колхозининг биринчи аёл раиси. У комсомол ячейкаси котиби, хотин-қизлар тенглиги ва билим олиш тарафдори бўлган Ҳужум ҳаракати фаоли эди. Урқия Салиева Мерки-Муркит (ўша пайтдаги 1 Май қишлоғи) қишлоқ кенгаши раислигига сайланган ва эл-юрт ҳурматига сазовор бўлган. "Аёл раис" номини олди. 1928-1933 йилларда колхоз тузишда фаол қатнашди, ташвиқот ишларини олиб борди, саводсизликни бартараф этишда қишлоқ советига ёрдам берди.

Дилбар Абдураҳмонова

Ўзбекистон ва Марказий Осиёдаги биринчи аёл дирижёр. Скрипкачи, СССР халқ артисти. Ҳамза номидаги Ўзбекистон ССР Давлат мукофоти лауреати, “Халқлар дўстлиги”, “Меҳнат шуҳрати”, “Фидокорона хизматлари учун” орденлари соҳибаси. Унинг балет спектакллари орасида "Шопиниана", "Бахчисарой фаввораси", "Франческа ва Римини", "Оққуш кўли" спектакллари бор. У 64 та опера ва балет ижро этган.

Хадича Сулаймонова

Юридик фанлар доктори, профессор, Ўзбекистон ССР Фанлар академияси академиги, Ўзбекистон ССРда хизмат кўрсатган фан арбоби. Жиноят ҳуқуқи бўйича ўзбек тилидаги биринчи дарслик муаллифи. Хадича Сулаймонова адлия вазири ва ҳуқуқ комиссиясининг раиси сифатида СССРнинг суд тизими, жиноят, жиноят-процессуал, фуқаролик ва фуқаролик процессуал кодекслари тўғрисида янги қонунни ишлаб чиқиш ва қабул қилишга ҳисса қўшди.

Собира Холдорова

Қатағон қурбони бўлган биринчи ўзбек журналисти. “Хотин қизлар билим юрти”ни тамомлаб, “Янги йўл” газетаси муҳаррирларидан бирига айланди. Совет Иттифоқи Коммунистик партиясига аъзо бўлди. Москвадаги Давлат журналистика институтини тамомлаб, Совет Иттифоқидаги биринчи ўзбек журналисти бўлди. 1937 йилда у "синфий онгни йўқотган ва интеллектуал инқилобий ҳаракат билан алоқаси йўқолган" деб айбланиб, кейинчалик судланган ва қамоққа олинган. 1955 йилда қамоқдан чиққач, Тошкентга қайтиб келади. У 1956 йил 22 июнда оқланган. Сўроқ ва қамоқ натижасида у умрининг охиригача руҳий касалликдан азият чекди.

Зулфия Умидова

Биринчи аёл кардиолог, тиббиёт фанлари доктори. 80 та илмий мақола, жумладан, 3 та монография – “Климатофизиология муаммолари” (1939), “Иссиқ иқлим шароитида юрак-қон томир тизимининг физиологияси ва патологияси” (1949) ва “Иссиқ иқлим кардиологиясининг очерклари” (1975) муаллифи.

Ўзбекистон терапевтик ва кардиология илмий жамиятларига раҳбарлик қилган. Катта тиббиёт энциклопедиясининг (III нашри) “Кардиология” бўлими муҳаррири, кардиологлар ва терапевтлар жамиятлари кенгаши, “Кардиология” ва “Терапевтик архив” журналлари таҳририяти ва Халқаро Терапевтлар уюшмаси аъзоси.Уч марта Тошкент шаҳар Кенгашига депутат этиб сайланган (1961, 1965, 1967), Қорақалпоғистон Олий Кенгаши депутати бўлган.

Малика Собирова

Машҳур тожик балеринаси, балет ўқитувчиси. СССР халқ артисти. С.Айний номидаги Тожикистон академик опера ва балет театрининг прима балеринаси. У Галина Уланованинг шогирди эди. 1969 йили Москвада ўтказилган халқаро балет танловидан сўнг Малика Собирова дунё томонидан тан олинди.

Туркия, Эрон, Миср, Чехословакия, Куба, Норвегия, Болгария, Венгрия, Австралия, Франция, Лотин Америкаси давлатларининг машҳур театрлари саҳналарида чиқиш қилган.

Соражан Юсупова

Совет геокимёгари, Тожикистон ССР Фанлар академияси академиги (1951). Тожикистон ССР Олий Кенгашининг икки чақириқ депутати. Тожикистон ССРда хизмат кўрсатган фан ва техника ходими (1960). Иккита “Ҳурмат белгиси” ордени билан тақдирланган. Унинг асосий асарлари коллоид минералларни ўрганиш, целестин геокимёси ва Тожикистондаги минерал булоқларни ўрганишга бағишланган.

Софья Ҳакимова

СССР Тиббиёт фанлари академиясининг мухбир аъзоси этиб сайланган Ўрта Осиёдаги биринчи ва ягона аёл шифокор. Иқтидорли акушер-гинеколог, олим. 1992 йилдан Россия Фанлар академиясининг мухбир аъзоси, 2014 йилда Россия Фанлар академияси ҳақиқий аъзолигига қабул қилинган, тиббиёт фанлари доктори унвони берилган. Тожикистонда акушерлик ва гинекология илмий-тадқиқот институти асосчиси. Тожикистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, у Ленин ордени, “Ҳурмат белгиси”, “Халқлар дўстлиги” орденлари, “1941-1945 йиллардаги Иккинчи жаҳон урушидаги жасоратли меҳнати учун” медаллари билан тақдирланган.