Махсус ҳолат: Қозоғистонда тиббиёт ходимларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун қандай бўлиши керак
ASTANA. Kazinform - Сўнгги пайтларда Қозоғистонда тиббиёт ходимларига нисбатан босқинчилик ҳолатлари тез-тез учраяпти. Шу муносабат билан Қозоғистон Президенти Ҳукуматга тиббиёт ходимларига нисбатан зўравонлик қилганларга нисбатан жазони кучайтириш бўйича топшириқ берди. Қандай чоралар муҳокама этиляпти ва улардан нимани кутиш керак - Kazinform агентлиги материалида ўқинг.
Ҳар йили тиббиёт ходимларига 30 дан ортиқ ҳужумлар содир этилади
Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, 2019 йилдан буён, яъни 5,5 йил давомида Қозоғистонда шифокорлар, фельдшерлар, ҳамширалар ва соғлиқни сақлаш муассасаларининг бошқа ходимларига нисбатан 170 дан ортиқ жиноят содир этилган бўлиб, бу йилига ўртача 30 дан ортиқ ҳолатни ташкил этади.
Соғлиқни сақлаш ва Ички ишлар вазирликлари томонидан бир қатор амалий чора-тадбирлар амалга оширилди. Масалан, республикадаги 80 дан ортиқ шифохоналар қабулхоналарда полиция бўлимлари очган. Бироқ, бу масалани тўлиқ ҳал қила олмади, жумладан, барча шифохоналарда ва тез ёрдам чақирувларида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг доимий равишда ҳозир бўлмаганлиги сабабли.
Шундай экан, тиббиёт ходимларини алоҳида қонун билан ҳимоя қилиш, жамиятда янгича муносабатни шакллантириш тўғри бўларди.
Аввало шуни айтиш керакки, ҳозирда Жиноят кодексида тиббиёт ходимларига ҳужум қилганлик учун жазони назарда тутувчи алоҳида модда мавжуд эмас. Бундай ҳолатлар умумий моддалар – “Безорилик” ёки “Баданга шикаст етказиш” бўйича таснифланади ва тиббиёт ходимининг мақоми қонуний ҳисобга олинмайди.
Мутахассисларнинг фикрига кўра, тиббиёт ходимларининг ҳуқуқий мақомини таъминлаш керак, худди ўқитувчиларга нисбатан қилингандек. Тиббиёт ҳамжамияти ва ҳуқуқ ҳимоячилари алоҳида қонун қабул қилишни ёки “Фуқаролар саломатлиги тўғрисида”ги кодексига ўзгартириш киритишни таклиф қилмоқдалар.
“Охирги “Фуқаролар саломатлиги ва соғлиқни сақлаш тизими тўғрисида”ги кодексда тиббиёт ходимларига нисбатан содир этилган жиноятлар алоҳида кўриб чиқилмаган. Шифокорларга нисбатан содир этилган жиноятларда Жиноят ёки Маъмурий Кодексларнинг моддаларига ҳавола қилинади, яъни тиббиёт ходимининг мақомини белгиловчи қонун мавжуд эмас. Масалан, бизда “Ўқитувчи мақоми тўғрисида”ги қонун бор. Унда ўқитувчини ҳақорат қилганлик ёки унга нисбатан зўравонлик қўллаганлик учун қандай жазо тайинланиши аниқ кўрсатилган. Энди Президент топшириқ берганидан кейин Соғлиқни сақлаш вазирлиги янги қонун лойиҳасини Парламентга киритиши керак. Бироқ тиббиёт ходими мақоми тўғрисида махсус қонун қабул қилинадими ёки “Фуқаролар саломатлиги тўғрисида”ги кодексга қўшимча банд киритиладими, буни кейинроқ билиб оламиз”, - дейди мутахассис.
Жазо принципи аниқ бўлиши керак
Президент топшириқ берганидан сўнг, жамоатчиликни янги қонун қандай бўлиши қизиқтирди. Кўп ўтмай, Соғлиқни сақлаш вазири Ақмарал Альназарова саволга жавоб берди. Унга кўра, Жиноят кодексига тиббиёт ходимига нисбатан зўравонлик бўйича алоҳида модда қўшилади.
“Жиноят кодексига тиббиёт ходимларига ҳужум қилиш бўйича алоҳида моддалар киритилади. Бу озодликни чеклаш ва маҳрум қилишни назарда тутувчи янги 158-модданинг 1-банди бўлади. Тиббиёт ходимига нисбатан зўравонлик қўллаш таҳдиди факти қайд этилган тақдирда, 2 йилгача озодликни чеклаш тарзидаги жазо назарда тутилади. Тиббиёт ходимига нисбатан зўравонлик қўлланган тақдирда - 2 йилдан 7 йилгача озодликдан маҳрум қилиш, фавқулодда ҳолат даврида содир этилган бўлса – 10 йилгача, қилмиш бир ёки бир неча шахс томонидан бир неча тиббиёт ходимига, яъни бир гуруҳ мутахассисларга нисбатан содир этилган бўлса, 15 йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси назарда тутилган”, - деди вазир.
Шундан сўнг тиббиёт ходимлари хавфсизлигини таъминлаш мақсадида янги модда жорий этилиши маълум бўлди. Бироқ қонун лойиҳаси фуқаролик жамияти вакиллари иштирокида янада ишлаб чиқилади.
Ҳуқуқшунос Талант Рамазанов мазкур хатти-ҳаракатлар кенг жамоатчилик эътирозига сабаб бўлаётганини инобатга олиб, тиббиёт ходимларини ҳимоя қилиш учун Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ва Жиноят кодексига алоҳида моддалар киритишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблайди.
“Жазо муқаррар, қўлланиладиган тамойил жуда оддий бўлиши керак. Тиббиёт ходимини оғзаки ҳақорат қилиш - 15 кунга ҳибсга олиш. Ва альтернатива бўлмаслиги керак. Фақат 15 кунга ҳибсга олиш, жаримани таъминлашга ҳожат йўқ. Тиббиёт ходимини калтаклаш қамоқ билан жазоланиши керак. Шундагина одамлар бу ҳақда ўйлай бошлайдилар. Агар жарима шаклидаги муқобил жазо мавжуд бўлса, бу фақат чалғитиш бўлади", - дейди эксперт.
Бошқа мамлакатларда тажовузкорлар қандай жазоланади
Бундай чора-тадбирлар муҳимлигини халқаро амалиёт тасдиқлайди. Аксарият ҳолларда хорижда тиббиёт ходимларига нисбатан содир этилган жиноятлар ўта оғир жиноятлар қаторига киради.
Масалан, АҚШда тиббиёт ходимига қўл кўтариб, унинг соғлиғига зарар етказган шахс 5 йилдан 10 йилгача қамоқ жазосига ҳукм қилинади. Давлат шифохоналари шифокорларига нисбатан жиноий ҳаракатлар учун федерал жарималар назарда тутилган.
Буюк Британияда шифокорга овозингизни кўтариш ва уни ҳақорат қилиш жиноий жавобгарлик ҳисобланади. 2021 йилдан буён мамлакатда тиббиёт ходимларига ҳужум қилган ҳар бир киши учун беш йиллик қамоқ жазоси жорий этилган.
Германияда шифокор мақоми давлат хизматчиси билан тенглаштирилган.
Бу йил Россия Давлат Думаси тиббиёт ходимларига қарши жиноятлар учун жазони ошириш масаласини ҳам муҳокама қиляпти.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, Қозоғистон қонунчилигига таклиф этилаётган ўзгартиришлар нафақат шифокорлар ҳимоясини кучайтиришга қаратилган қадам, балки жамият учун сигналдир: шифокорларга нисбатан зўравонликка йўл қўйиб бўлмайди. Бундан ташқари, бу нафақат алоҳида мутахассисларнинг хавфсизлигини таъминлаш, балки бутун соғлиқни сақлаш тизимини қўллаб-қувватлаш билан боғлиқ.
