Квота ва Хитой субсидиялари тугади - Қозоғистоннинг электромобиль бозорини нималар кутмоқда
ASTANА. Кazinform - Қозоғистоннинг электромобиль бозори янги босқичга кирди. 4 октябрь куни мамлакатнинг 2025 йил учун 15 000 та солиқсиз электр транспорт воситаларини импорт қилиш квотаси муддатидан олдин тугади. Шу билан бирга, Хитой ҳукумати 2026-2030 йилларга мўлжалланган "Ўн бешинчи беш йиллик" режа доирасида бундай транспорт воситаларини стратегик ривожланаётган саноат тармоқлари рўйхатига киритмаслигини эълон қилди. Бу 15 йилдан бери амалда бўлган субсидия сиёсатининг расмий якунини англатади. Бир вақтнинг ўзида иккита қарор қабул қилиниши Хитой таъминотига боғлиқ бўлган Марказий Осиё бозорига қандай таъсир қилади? Кazinform мухбири ушбу мавзу бўйича умумий ахборотни тақдим этади.
Қозоғистонда электр транспорт воситаларининг кўпайши
Сўнгги йилларда Қозоғистонда электр транспорт воситалари сони кескин ошди. Қозоғистон автомобиль бизнеси ассоциацияси маълумотларига кўра, 2025 йил 1 июль ҳолатига кўра, мамлакатда рўйхатдан ўтган бундай транспорт воситалари сони қарийб 15,8 минг донага етди, бу 2023 йил бошига нисбатан қарийб ўн баравар кўп.
Автомобиль парки асосан янги: 90,5% уч йилгача, 9,1% уч йилдан ўн йилгача ва атиги 0,4% 10 йилдан ортиқ. Ҳудудлар орасида умумий улушнинг ярмидан кўпроғи Алмати шаҳрига, 11,9% га, 5,6% га Алмати вилоятига тўғри келади.
Бозорда Хитой брендларининг устунлиги
Қозоғистон бозорида янги рўйхатдан ўтган электр транспорт воситаларининг 88% и Хитой брендларига тегишли. 2025 йил январь-июль ойларида 964 та BYD, 702 та HONGQI ва 409 та ZEEKR автомобиллари сотилган. Умумий бозор улушида ZEEKR 27,3%, BYD 18,7%, HONGQI 10% ни ташкил қилади.
Бу ўсиш асосан Евроосиё иқтисодий иттифоқи доирасида тақдим этилган солиқ имтиёзлари ва квоталар ҳисобига содир бўлди. 2023 йилда 8443 та электр транспорт воситалари солиқсиз импорт қилинди, 2024 йилда 9680 та, 2025 йилда эса квота 15 мингга етди ва 14 октябрда тўлиқ ишлатилди.
Квота муддати тугагандан сўнг, импорт қилинган транспорт воситаларига 12% қўшилган қиймат солиғи ва 6 минимал иш ҳақи (23 592 тенге) миқдорида божхона божи солинади.
Хитой сиёсати ва минтақага таъсири
Хитой Давлат кенгаши томонидан эълон қилинган янги режага кўра, квант технологиялари, биологик ишлаб чиқариш, водород энергияси ва ядровий синтез устувор соҳалар сифатида белгиланган ва электр транспорт воситалари энди бу рўйхатда йўқ.
2010-йиллардан бери амалга оширилган субсидия дастурлари натижасида Хитойда электромобиллар ишлаб чиқариш 2015 йилдаги 37 000 донадан 2024 йилда 1,1 миллион донага етди, глобал бозор улуши 60% дан ошди.
Бироқ, ишлаб чиқариш қувватининг атиги 70% дан фойдаланилмоқда, бу эса ички бозордаги рақобатбардош фойда маржасини 5% гача камайтиради. 2026 йилдан бошлаб Хитой экспорт нархларини 10–20% га ошириши кутилмоқда. Бу, Қозоғистонда квоталарнинг бекор қилиниши билан бирга, минтақавий бозорга босим ўтказиши мумкин.
Қисқа муддатда импорт 5–10% га камайиши ва бозор улуши 2025 йилдаги 15% дан 10% гача камайиши мумкин. Шу билан бирга, анъанавий ёқилғи билан ишлайдиган транспорт воситалари бозори вақтинчалик ўсади, аммо экологик самарадорликни ошириш жараёни секинлашади.
Саноат жавоби ва маҳаллийлаштириш
Экспертларнинг фикрига кўра, бундай сиёсат ўзгаришлари Хитой компанияларини ишлаб чиқаришни чет элга, айниқса Марказий Осиёга кўчиришга ундайди.
2025 йил апрель ойида бўлиб ўтган Хитой-Қозоғистон стратегик мулоқоти давомида Хитой томони Қозоғистонда электр транспорт воситаларини маҳаллийлаштириш лойиҳасини таклиф қилди. Қозоғистон томони ушбу ташаббусни тўлиқ қўллаб-қувватлади ва 2030 йилга бориб маҳаллийлаштириш улуши 20% га етиши ва 50 минг янги иш ўринлари яратилишини башорат қилди.
Бундан ташқари, Қозоғистоннинг ноёб ер ва литий захираларини Хитойнинг таъминот занжирига интеграция қилиш юқори ва қуйи оқимдаги ишлаб чиқаришни мувофиқлаштиришга ёрдам беради.
Плагин-гибрид транспорт воситалари — вақтинчалик ечим
Плагин-гибрид транспорт воситаларининг улуши сезиларли даражада ўсиб бормоқда: 2023 йилда - 1700 дона, 2024 йилда - 5700 дона (ўсиш 232%) ва 2025 йилнинг дастлабки етти ойида - 6400 дона рўйхатдан ўтган. LIXIANG L7 модели 815 марта рўйхатдан ўтказилди ва мамлакатдаги энг машҳур моделлардан бирига айланди.
Парламент ва Ҳукуматнинг позицияси
Депутат Олжас Нуралдинов Бош вазир Олжас Бектеновга йўллаган депутат сўровида Евроосиё иқтисодий комиссиясига солиқ имтиёзларини камида уч йилга узайтиришни, мамлакатда 50 мингтагача зарядлаш станцияларини қуришни ва маҳаллий йиғилишларни қўллаб-қувватлашни таклиф қилди.
Энергетика вазирлиги, ўз навбатида, Хитой субсидияларининг тугашини Марказий Осиё учун саноат ҳамкорлигини чуқурлаштириш учун тарихий имконият деб атади.
Квотанинг тугаши мамлакатдаги электромобиллар бозорига қандай таъсир қилади
Қозоғистон автомобиль бозорини таҳлил ва мониторинг қилиш агентлиги директори Артур Мискаряннинг сўзларига кўра, Хитойнинг субсидия сиёсатининг тугашига "кулранг" экспорт омили таъсир кўрсатган.
— Хитой томони келгуси йилдан бошлаб жорий этишни режалаштираётган чоралар ички бозор учун мўлжалланган янги автомобилларнинг "кулранг" каналлар орқали экспорт қилинишининг олдини олишга қаратилган. Бундай чоралар экспортни қўллаб-қувватлашни оптималлаштириш ва хитойлик автомобиль ишлаб чиқарувчиларнинг хориждаги обрўсини ҳимоя қилиш учун зарур. Бунинг сабаби, Хитойдан "кулранг" экспорт орқали экспорт қилинадиган автомобиллар кафолатланмаган ва хизмат кўрсатиш кўрсатилмаган. Бу бошқа мамлакатлардаги харидорлар назарида бренднинг обрўсига путур етказади, - дейди эксперт.
Шунингдек, у квотанинг тугаши мамлакатга электромобиллар импортининг кескин камайишига олиб келмаслигини таъкидлади.
— Келгуси йилда электромобилларни божсиз импорт қилиш квотасининг бекор қилиниши уларни импорт қилишни тўлиқ тўхтатиш ёки тақиқлашни англатмайди. Амалдаги қоидаларга кўра, квотадан қатъи назар, электр транспорт воситаларини импорт қилишда қозоғистонликлар божхона тўловлари ва йиғимлардан озод қилинади. Фақат янги 16% ҚҚС ставкаси талаб қилинади - бу шахсий фойдаланиш учун электр транспорт воситаларини импорт қилишни режалаштираётганлар учун жорий этиладиган ягона ўзгариш, — деди Артур Мискарян.
Ҳозирги вазиятни умумлаштириб айтганда, Қозоғистондаги электр транспорт воситалари бозори "сиёсий имтиёзларга боғлиқлик" давридан ўтиб, "саноат ички ривожланиши" даврига кирди, дейиш мумкин. Нархларнинг ошиши қисқа муддатда истеъмолчилар учун қийинчиликлар туғдирса-да, узоқ муддатда маҳаллийлаштириш, минтақавий ишлаб чиқариш ҳамкорлиги ва инфратузилмани модернизация қилиш барқарор ривожланиш учун пойдевор яратади. Шундай қилиб, Марказий Осиё келажакда электр транспорт воситалари импортчисидан яшил ишлаб чиқаришнинг минтақавий марказига айланиши мумкин.
