ҚР Президентининг Россияга давлат ташрифи: икки томонлама шерикликнинг янги босқичи
ASTANА. Кazinform – Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев 11-12 ноябрь кунлари Россия Федерациясига давлат ташрифи билан боради. Ташриф давомида икки томонлама стратегик шериклик ва иттифоқчиликни ривожлантириш, савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар ҳамкорликни кенгайтириш масалалари муҳокама қилиниши тахмин қилинмоқда. Каzinformнинг таҳлилий шарҳловчиси мутахассислар билан биргаликда мумкин бўлган натижаларни таҳлил қилди.
Давлат ташрифи — ишонч ва ҳамкорликнинг энг юқори нуқтаси
Давлат ташрифи — шунчаки расмий учрашув эмас, балки икки мамлакат ўртасидаги ишонч ва стратегик шерикликнинг аниқ ифодасидир. Бундай ташрифлар халқаро майдонда энг юқори мақомга эга ва давлат раҳбарларининг шахсий таклифига биноан амалга оширилади. Улар икки томонлама мулоқотни янги босқичга кўтариш ва сиёсий, иқтисодий ва маданий-гуманитар алоқаларни чуқурлаштиришга қаратилган.
Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Россияга давлат ташрифи ана шундай муҳим тадбирлардан биридир. Унинг кун тартибига икки мамлакат иқтисодиётини диверсификация қилиш, саноат кооперациясини ривожлантириш, чегаралараро ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва янги қўшма лойиҳаларни ишга тушириш масалалари киритилган.
Ташрифнинг ўзига хос хусусияти тантанали маросимлар ва мазмунли учрашувларнинг уйғунлигидир. Юқори даражадаги учрашувлардан ташқари, иқтисодий шартномалар имзоланади, бизнес форумлар ва ҳудудлараро музокаралар ўтказилади. Давлат ташрифлари камдан-кам ҳолларда бўлиши маълум — Давлат раҳбари ҳар бир мамлакатга бундай нуфузли ташрифни фақат бир марта амалга оширади. Шунинг учун бу ташриф икки мамлакат ўртасидаги стратегик шерикликнинг янги босқичини белгиловчи тарихий аҳамиятга эга босқич ҳисобланади.
Сиёсатшунос Эдуард Полетаевнинг сўзларига кўра, Қозоғистон Президентининг Россияга давлат ташрифи икки мамлакат ўртасидаги юқори даражадаги ишонч ва стратегик шерикликнинг аниқ ифодасидир.
Ушбу ташрифнинг мақоми алоҳида. Ахир, давлат ташрифи президентлик муддати давомида фақат бир марта амалга ошириладиган муҳим воқеадир. Шунинг учун у ҳам рамзий маънога, ҳам катта сиёсий оғирликка эга, — дейди сиёсатшунос.
Ташриф давомида қандай масалалар муҳокама қилинади?
Ташриф савдо-иқтисодий ва инвестиция алоқаларини кенгайтириш, саноат кооперациясини ривожлантириш, энергетика ва транспорт-логистика соҳаларида қўшма лойиҳаларни муҳокама қилиш учун режалаштирилган. Сиёсатшунос, Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги КСТИ медиа лойиҳалари бўлими бошлиғи Жанар Тўлендинованинг сўзларига кўра, бундай ташриф икки мамлакат ўртасидаги ўзаро ишонч ва сиёсий алоқаларнинг мустаҳкамлигини намойиш этади.
– Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ташрифи Қозоғистон ва Россия ўртасидаги ҳамкорликнинг барқарор ривожланиб бораётганидан далолат беради. Икки мамлакат иқтисодий, маданий ва хавфсизлик соҳаларида яқин алоқалар ўрнатган. Ушбу ташриф ушбу шерикликни янги босқичга кўтаради, – деди Жанар Тўлендинова.
Унинг таъкидлашича, сўнгги йилларда давлатлар ўртасидаги муносабатлар мунтазам равишда ривожланиб бормоқда.
– Фақат шу йилнинг ўзида давлат раҳбарлари бир неча бор учрашишди ва ўндан ортиқ марта телефон орқали гаплашишди. Бу мамлакатлар ўртасидаги ишонч ва доимий мулоқотнинг далилидир, – деди эксперт.
Жанар Тўлендинованинг сўзларига кўра, бу ташриф яна бир бор Қозоғистоннинг мувозанатли ташқи сиёсатини намойиш этади.
– Қозоғистон ҳеч бир давлатга бир томонлама ёндашувни қўлламайди. У Россия, Хитой, Ғарб мамлакатлари ва Марказий Осиёдаги қўшнилари билан тенг ҳуқуқли ҳамкорликни ўрнатишга интилади. Бу мамлакатнинг кўп векторли сиёсатининг асосий тамойилидир, — дейди у.
Экспертнинг сўзларига кўра, ҳозирги мураккаб геосиёсий вазиятда Қозоғистон ўз позициясида барқарорлик ва масъулиятга урғу беради.
– Президент Тоқаев халқаро ташкилотларда мулоқот ва тинч ечимларни рағбатлантирувчи ташаббуслар билан чиқмоқда. Бу Қозоғистоннинг дунёдаги ишончли шерик сифатидаги ролини мустаҳкамлайди, — деди Ж.Тўлендинова.
Шунингдек, у ташрифнинг иқтисодий мазмунига тўхталди.
– Ҳозирда Қозоғистон ва Россия ўртасида қиймати 48 миллиард доллардан ортиқ бўлган 170 дан ортиқ лойиҳалар амалга оширилмоқда. Булар қаторига машинасозлик, энергетика, кимё ва рақамлаштириш соҳалари киради. Бу ҳақиқий шериклик натижасидир, — деди эксперт.
Қишлоқ хўжалигидаги ҳамкорлик ҳам ўсиб бормоқда.
– 2024 йилда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари савдо айланмаси 3,8 миллиард долларни ташкил этди. Келажакда ғаллани қайта ишлаш ва агрономик тизимларни рақамлаштириш йўналишида қўшма лойиҳалар ишга туширилади, — деди Жанар Тўлендинова.
Сиёсатшунос Эдуард Полетаевнинг сўзларига кўра, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Татаристон раиси билан учрашувида ушбу ташриф "чегаралараро аҳамиятга эга тарихий босқич" деб аталгани бежиз эмас. Аввалроқ Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров бу воқеани "халқаро даражадаги муҳим воқеа" деб баҳолаган эди.
– Ушбу ташриф жуда кескин геосиёсий мавзуларни кўтармасдан қолмайди. Бироқ, энергетика, транспорт ва логистика, саноат ҳамкорлиги соҳаларида аниқ келишувларга йўл очилмоқда. Ҳозирда, Россияга қарши санкцияларга қарамай, икки мамлакат ҳамкорлик қилишда ва янги лойиҳаларни амалга оширишда давом этмоқда. Қозоғистон постсовет ҳудудида ва Марказий Осиёда Россиянинг муҳим иттифоқчиси бўлиб қолмоқда, — дейди эксперт.
Энергетика сектори икки томонлама муносабатларнинг асосий ядросидир. Россиянинг "Росатом" компаниясининг Қозоғистонда атом электр станциясини қуриш лойиҳасида иштирок этиши стратегик шерикликнинг янги босқичини белгилайди.
— Энергетика — миллий хавфсизлик ва барқарор ривожланишнинг асоси. Бу ерда ўзаро келишувлар нафақат иқтисодий, балки геосиёсий жиҳатдан ҳам муҳимдир, — деди сиёсатшунос.
2024 йилда икки мамлакат ўртасидаги савдо айланмаси 28 миллиард АҚШ долларига етди. Ҳозирги мақсад уни 30 миллиард долларга етказишдир.
— Бундай ташрифлар икки мамлакат ўртасидаги дўстлик ва ишончни мустаҳкамлайди ва стратегик йўналишларнинг уйғун ривожланишига ҳисса қўшади, — дея хулоса қилди сиёсатшунос.
Қозоғистон ва Россия ўртасидаги савдо айланмаси
Дарқоқе, Қозоғистон ва Россия ўртасидаги савдо айланмаси 2025 йил январ-август ойларида 17 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 5,7% га кам. Қозоғистон экспорти 5,3 миллиард долларга камайди, бу асосан уран, мис ва хром рудалари ҳажмининг камайиши билан боғлиқ.
Бироқ, қайта ишланмаган олтин, атирлар ва прокатланган пўлат каби маҳсулотлар экспорти ўсишни кўрсатди. Импорт тахминан 11,8 миллиард долларни ташкил этди, нефть маҳсулотлари, маиший тўқимачилик ва пўлат маҳсулотлари ҳажми эса ошди. Натижада савдо баланси салбий бўлиб, -6,5 миллиард долларлик балансга етди, бу икки мамлакат ўртасидаги савдо тузилмасида номутаносиблик борлигини кўрсатади.
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Иқтисодий сиёсат таҳлили департаменти бош мутахассиси Асел Абеннинг сўзларига кўра, Қозоғистон ва Россия ўртасидаги савдо алоқаларининг барқарор ривожланишига қарамай, салбий баланс муаммоси ҳали ҳам долзарблигича қолмоқда. Экспертнинг фикрича, бу асосан савдо тузилмасидаги номутаносиблик билан боғлиқ: Қозоғистон асосан Россияга хомашё (уран, металлар, ярим тайёр маҳсулотлар) экспорт қилади ва Россиядан тайёр маҳсулотлар (ёқилғи, автомобиль эҳтиёт қисмлари, озиқ-овқат, тўқимачилик) импорт қилади.
– Бу вазиятни ўзгартириш учун, аввало, импорт ўрнини босиш ва қўшма ишлаб чиқаришни ривожлантириш зарур. Масалан, фармацевтика, пластмасса ва автомобиль компонентлари соҳаларида россиялик ҳамкорлар билан заводлар очиш фойдали бўлар эди. Агар ишлаб чиқариш Қозоғистонда амалга оширилса, қўшимча қиймат мамлакат ичида қолади ва импорт ҳажми камаяди. Ҳозирда 23 мингдан ортиқ компания Россия капитали иштирокида фаолият юритади, аммо уларнинг озгина қисми қайта ишлаш саноатига тегишли. Шунинг учун бу йўналишда аниқ рағбатлантириш чоралари зарур, – дейди Асел Абен.
Эксперт Қозоғистон экспортини қўллаб-қувватлаш тизимини мустаҳкамлашни иккинчи муҳим йўналиш сифатида таъкидлади. Шу муносабат билан Экспорт кредит агентлиги (ЭКА) самарали воситага айланмоқда. Агентлик тадбиркорларга суғурта, кафолатлар ва молиявий ёрдам кўрсатиш орқали янги бозорларга кириш имконини беради.ЭKA доирасида молиялаштириш ва кафолатлар паст хавф билан экспорт шартномаларини амалга оширишга йўл очади.
– Бундан ташқари, Қозоғистон Евроосиё иқтисодий иттифоқи (ЕОИИ) платформасидан самарали фойдаланган ҳолда ўзаро ишлаб чиқариш занжирлари ва саноат зоналарини ривожлантиришга устувор аҳамият бериши керак. Бундай ҳамкорлик лойиҳалари икки мамлакат ўртасидаги савдо тузилмасини мувозанатлаштиришга ёрдам беради, — дейди эксперт.
Асел Абеннинг сўзларига кўра, умумий мақсад савдо ҳажмини эмас, балки сифатни оширишдир. Хомашё экспортидан тайёр маҳсулотларга ва қайта ишланган маҳсулотлар экспортига ўтиш мамлакатнинг иқтисодий барқарорлигини мустаҳкамлайди ва Россия билан ўзаро манфаатли шерикликни сақлаб қолиш имконини беради.
Оралдаги ҳудудлараро форум
Бундан ташқари, чегара ҳудудлари ўртасидаги ҳамкорлик масалалари шу йил Оралда бўлиб ўтадиган анъанавий Қозоғистон-Россия ҳудудлараро форумида давом этади.
Эдуард Полетаев Қозоғистон-Россия ҳудудлараро ҳамкорлик форумини муҳим воқеа деб атади. Ушбу форумда рақамли иқтисодиёт, сунъий интеллект, кадрлар тайёрлаш, агросаноат ва транспорт соҳаларидаги ҳамкорлик масалалари кўриб чиқилади.
— Икки мамлакат ўртасидаги умумий савдо айланмасининг 70 фоизи чегара ҳудудларига тўғри келади. Бу ҳамкорлик учун ҳақиқий иқтисодий асос мавжудлигидан далолат беради, — деб таъкидлади сиёсатшунос.
Жанар Тўлендинова эса ҳудудлараро ҳамкорлик форуми икки мамлакат ўртасидаги иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлашини айтди.
— Ушбу форум ҳудудлар ўртасида ишлаб чиқариш ва таълим соҳасидаги ҳамкорликни кучайтиради. Форумда аниқ келишувлар ва янги лойиҳалар муҳокама қилинади, — деди эксперт.
Хулоса қилиб айтганда, Қозоғистон Президентининг Россияга давлат ташрифи икки мамлакат ўртасидаги стратегик шерикликни янги босқичга кўтариш йўлидаги муҳим қадамдир. Ташриф давомида муҳокама қилинган иқтисодий, саноат ва инвестиция ҳамкорлиги масалалари икки томонлама муносабатларни мустаҳкамлайди ва савдо тузилмасидаги номутаносибликни камайтиради. Импорт ўрнини босиш, қўшма ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва экспортни қўллаб-қувватлаш каби чоралар Россия билан ўзаро манфаатли шерикликни сақлашга, Қозоғистоннинг иқтисодий барқарорлигини оширишга ёрдам беради. Бундан ташқари, Евроосиё иқтисодий иттифоқи доирасидаги чегарадош ҳудудлар ва саноат лойиҳаларидаги ҳамкорлик савдо-иқтисодий алоқаларни чуқурлаштиради ва минтақавий ривожланишга қўшимча туртки беради. Шундай қилиб, ташриф шунчаки расмий учрашувлар ва шартномалар имзолашдан кўра, икки мамлакат ўртасидаги ишонч ва стратегик шерикликни мустаҳкамлашга қаратилган кенг қамровли чора сифатида баҳоланмоқда.
