Қозоғистонда йирик сув тошқинининг асосий сабабларини муҳандис-гидротехник айтиб ўтди
ASTANA. Kazinform - Ҳар йили баҳорда сув тошқини бўлмаслиги учун мутахассислар тайёрлашимиз, сув хўжалиги муассасаларини очишимиз керак. Бундай фикрни сув хўжалиги фахрийси, муҳандис-гидротехник Амирхан Кеншимов билдирди, деб хабар беради Kazinform мухбири.
- Табиий офатлар бутун дунёда содир бўлади. Қаердадир сув тошқини, қаердадир вулқон отилиши, қаердадир зилзилалар содир бўлади. Буларнинг барчаси глобал исиш ва иқлим ўзгариши билан боғлиқ. Охирги 30 йил ичида Ернинг ҳарорати 1,5 даражадан кўпроққа ошди. Океанлар ва денгизларнинг сувлари исишни бошлади. Баъзи олимларнинг таъкидлашича, нафақат океан ва денгизларнинг юзаси, балки туби ҳам қизийди. Бунинг учун турли далиллар келтирилади. Сувнинг буғланиши ортиши билан циклонларнинг пайдо бўлиши ва уларнинг траекториясининг ўзгариши оддий жараёнга айланади”, - деди гидротехник агентлик мухбири билан суҳбатда.
Мутахассиснинг қўшимча қилишича, сўнгги 4-5 йил ичида Бразилия, Индонезия, Россия Узоқ Шарқи ва араб мамлакатларида кучли ёмғир, дўл ва йирик сув тошқинлари содир бўлган.
- Биз эса “Қозоғистон Ернинг ўртасида жойлашган, денгизга чиқиш имкони йўқ, биз катта сувлардан олисда жойлашганмиз, бу ерда сув тошқини йўқ”, деб айтардик. Бироқ шунга қарамай, бу содир бўлиши маълум бўлди. Бу бизга етиб келган нарса. Баҳорда ёмғир ёғди, ўтган кузда қор ёғди, у яна эриб, тупроқни намлади. Кейин совуқ тушди. Натижада, масалан, Алматида тупроқнинг музлаши 1 метр 37 см, шимолий вилоятларда эса 2,5 метрга етди. Кузги сув эса музга айланди. Кейинроқ эрта баҳорда ёғган кучли қор қуёшнинг тез исиши туфайли бирдан эриб кетди. Бироқ сув музлаган тупроққа сингиб кетмади, унинг борадиган жойи йўқ. Шунинг учун катта майдон сув остида қолди”, — дея қўшимча қилди у.
Амирхан Кеншимовнинг айтишича, бугунги кунда пасттекислик ерларининг катта қисми шахсий қўлларга ўтган.
- Одамлар нима қиляпти? У ерда уйлар қуряпти. Лекин бундай ҳолатга дуч келганда, ҳамма шикоят қила бошлайди. Албатта, бу фожиа. Эсингизда бўлса, бир муддат аввал Жанубий Қозоғистон вилоятида ҳам худди шундай ҳолат юз берган ва Сариағаш вилоятининг аҳоли пунктлари сув остида қолган эди. Буларнинг барчаси ернинг нотўғри ажратилиши туфайли содир бўлади. Аҳоли пунктларини қўпол ерларда жойлаштириш керак. Бокира ерларни ўзлаштириш даврида кўплаб аҳоли пунктлари текисликда жойлашган бўлса-да, улар тўғонлар билан ўралган. Кейинчалик бу тўғонлар бузилган ва вайрон қилинган. Илгари қишлоқларда эриган қор сувлари оқиб ўтадиган каналлар бўлган. Энди бундай эмас. Ўшанда бир қишлоқда 5-6 нафар гидротехник ишлаган. Кузда қор ёғса, ҳамма ариқларни текшириб, тозалаган. Ташқи каналларнинг сув ўтказгичлари очилар эди. Баҳорда яна бир текширув ўтказилар эди. Ҳозир қишлоқларда бундай нарса йўқ. Ҳар бир қишлоқ аҳолиси бугун 5-10 гектардан ерга эга. Ҳар ким ўзига бошлиқ. Қишлоқ ҳокимининг гидротехникни қўллаб-қувватлашга маблағи ҳам, имкони ҳам йўқ. Оқибатда биз бу борада кўп нарсани биладиган мутахассисларни йўқотдик”, — таъкидлади эксперт.
Инженер-гидротехникнинг айтишича, истиқлолдан аввал мамлакатимизда Сув хўжаликлари вазирлиги, унинг раҳбарлигида кўчма механизациялашган ишлаб чиқариш бошқармаси, ишлаб чиқариш-техника мажмуаси ва сув хўжалиги тизими бошқармалари фаолият кўрсатган.
“Бу ташкилотлар йўқолган, энди эса йўқ. Маслаҳат берадиган мутахассислар қолмади. Бугун эса сув тошиб, ҳамма текисликларни сув босди. Келгусида бундай ҳолатлар такрорланмаслиги учун сув хўжалиги соҳасида яхши мутахассислар тайёрлашимиз, бунинг учун катта маблағ ажратишимиз керак. Биз махсус сув хўжалиги институтларини очишимиз керак. Шундагина биз аста-секин йиллик сув тошқини муаммосидан халос бўламиз. Бу масалани бир зумда ҳал қилиб бўлмайди”, — дея хулоса қилди Амирхан Кеншимов.
Муаллиф: Серик Сабеков
