Қозоғистонда Сиёсий қатағон қурбонларини хотирлаш куни нишонланмоқда
ASTANA. Kazinform - Ҳар йили 31 май куни Қозоғистонда Сиёсий қатағон қурбонларини хотирлаш куни нишонланади, деб хабар беради Кazinform мухбири.

Сана Қозоғистон Президентининг 1997 йил 5 апрелдаги фармони билан белгиланган. Расмий статистик маълумотларга кўра, Қозоғистонда 1921 йилдан 1954 йилгача 100 мингга яқин одам судланган, шундан 20 мингдан ортиғи қатл этилган.
Ўтган асрнинг 20-30 йиллари оммавий қатағонлар билан кечди, қозоқ миллий элитаси, зиёлилари, руҳонийлари қурбон бўлди. Оммавий репрессия минглаб одамларга таъсир қилди, уларнинг кўплари лагерларга жўнатилди.
Масалан, 1928 йил охирида “буржуа миллатчилари” деб аталган “Алаш” партиясининг деярли барча фаол аъзолари, шунингдек, бошқа қатор таниқли арбоблар сохта айбловлар билан ҳибсга олинди. Улар: Ахмет Байтурсинов, Алихан Бўкейханов, Миржақип Дулатов, Муҳамеджан Тинишбаев, Мағжан Жумабаев, Сакен Сейфуллин, Илияс Жансугуров, Бейимбет Маилин, Санжар Асфендияров, Султанбек Қожанов, Турар Рисқулов, Смағул Садвақасов, Абдраҳман Байдилдин ва бошқалар.
Иккинчи жаҳон уруши йилларида кўплаб қозоғистонликлар фронтга чақирилган ёки уруш ҳаракатларини қўллаб-қувватлаш учун фронт ортига жўнатилган. Шу билан бирга, Совет раҳбарияти "ички душманлар" га қарши репрессияни давом эттирди ва уларни миллий хавфсизликка таҳдид солади деб ҳисоблади.
Уруш тугаганидан кейин Қозоғистонда сиёсий қатағонлар тўхтамади. Режим оммавий ҳибсга олишлар, депортациялар ва таъқиблар йўли билан ёт унсурларга қарши таъқиб қилишни давом эттирди.
Кўп йиллар ўтиб, Сиёсий қатағон қурбонларини тўлиқ реабилитация қилиш бўйича Давлат комиссияси 1929 йилдан 1956 йилгача бўлган даврда сиёсий қатағон қурбонларига оид 2,4 миллиондан ортиқ архив карточкалари сирини олиб ташлади.
Шу жумладан:
- 251 минг махсус кўчирилганларнинг файли Президент архивига топширилди, шундан сўнг улар манфаатдор шахсларга тақдим этилади;
- 2023 йилда топширилган 265 минг иш;
- Сургун қилинганлар, махсус кўчирилганлар ва жиноий жавобгарликка тортилган 311 минг нафар шахс реабилитация қилинди.
Ўша пайтда содир бўлган воқеалар ҳали ҳам ўрганилмоқда, ҳар йили янги фактлар ва янги воқеалар очилади. Қолаверса, қатағоннинг дастлабки шартлари, сабаб ва оқибатлари ҳалигача илмий нуқтаи назардан чуқур ва тўлиқ ўрганилмаган.
Мажлис депутати, тарих фанлари доктори, профессор Еркин Абилнинг таъкидлашича, махфий ҳужжатлар топилганига қарамай, уларнинг аксарияти ёмон аҳволда: улар ҳўл, йиртилган, ёзувлар ўчирилган. Бироқ, олимлар ушбу муҳим тарихий материалларни сақлаб қолиш учун фаол ишламоқда.