Қозоғистон ва Сербия: кўп йўналишли мустаҳкам алоқалар
ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев расмий ташриф билан Сербияга ташриф буюрди. Астана ва Белград нафақат савдо-иқтисодий соҳаларни, балки маданий алоқаларни ҳам яхшилашга эришди. Мунтазам амалга оширилаётган ташриф икки давлат ўртасидаги шерикликни янада мустаҳкамлашига шубҳа йўқ. Яқин келажакда бир қанча муҳим музокаралар бўлиб ўтади ва биз муҳим қадамларнинг гувоҳи бўлишимиз мумкин. Kazinform агентлиги мухбири Мадияр Тўлеуов Қозоғистон ва Сербия муносабатларининг муҳим жиҳатларига эътибор қаратди.
Сиёсий ҳамкорликни ривожлантириш
Икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар 1996 йил 10 декабрда ўрнатилган. Сербия Республикасининг Астанадаги элчихонаси 2011 йилда очилган, Қозоғистон Республикасининг Сербия Республикасидаги элчихонаси 2019 йилда ўз фаолиятини бошлаган.
2023 йил октябрь ойида Пекинда бўлиб ўтган “Бир макон, бир йўл” форуми доирасида Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев ва Сербия Президенти Александр Вучичнинг учрашуви бўлиб ўтди.
Умуман олганда, Сербия Республикаси Президентлари Қозоғистонга тўрт марта (уч марта расмий ташриф билан, бир марта амалий ташриф билан) ташриф буюришди. Бундан ришталар мустаҳкам ўрнатилганлигини англаш мумкин.
Парламентлараро ҳамкорлик ҳам жадал ривожланди. Сербиянинг 13-чақириқ Халқ Ассамблеясида (Парламентида) 19 депутатдан иборат Қозоғистон билан дўстлик гуруҳи тузилди.
Қозоғистон Республикаси Парламенти Сенатида “Марказий ва Шарқий Европа” минтақаси мамлакатлари билан ҳамкорлик бўйича гуруҳ тузилди. Бундан ташқари, Парламент Мажилисида “Қозоғистон Республикаси – Сербия Республикаси” ҳамкорлик бўйича парламентлараро гуруҳи фаолият кўрсатмоқда.
Савдо-иқтисодий ҳамкорлик
ҚР Савдо ва интеграция вазирлиги маълумотларига назар ташлайдиган бўлсак, 2023 йил сарҳисобига кўра, Қозоғистон ва Сербия ўртасидаги товар айланмаси 91,2 миллион долларни ташкил қилган. 2022 йилга нисбатан 23,6 фоизга ўсган. Жумладан, Қозоғистон экспорти – 11,3 миллион доллар, Сербиядан импорт – 79,8 миллион доллар.
Жорий йилнинг 9 ойидаги товар айланмаси эса 69,4 миллион долларни ташкил этди. Сербияга экспорт ҳажми 10,5 миллион долларни ташкил этади. Қозоғистонда асосан аралаш минерал ўғитлар (6,4 миллион доллар), пропилен полимерлари (2,4 миллион доллар), пахта (396,6 минг доллар), тўқилган қоп ва қадоқлар (248,2 минг доллар), елимланган фанера (207,5 минг доллар), ёғоч маҳсулотлари (185,9 минг доллар), қуритилган сабзавотлар, (101,1 минг доллар), ёритиш ускуналари (94,6 минг доллар), гидрометрлар, термометрлар, пирометрлар, барометрлар (69,8 минг доллар) экспорт қилади.
Январдан сентябргача бўлган даврда Сербиядан Қозоғистонга импорт 58,9 миллион долларга етди. Улар Қозоғистонга қоғоз, картон (13,7 миллион доллар), алюминий (11,2 миллион доллар), тамаки маҳсулотлари (6,1 миллион доллар), изоляцион шиша буюмлар (5,6 миллион доллар), алюминий металл конструкциялари (3, 3 миллион доллар), алюминий плиталар, пластинкалар, ленталар (2,2 миллион доллар), ювиш ва тозалаш воситалари (1,2 миллион доллар) етказиб беради.
2023 йил ҳисоботига кўра, Қозоғистонда серблар иштирокидаги 52 компания, асосан, қурилиш, профессионал, илмий ва техник хизмат кўрсатиш соҳаларида рўйхатга олинган.
Қозоғистон Республикаси Миллий банки маълумотларига кўра, 2010 йилдан 2021 йилнинг III чорагигача Сербиядан Қозоғистонга тўғридан-тўғри инвестициялар оқимининг умумий ҳажми 1,3 миллион долларни ташкил қилган. 2021 йилнинг январm-сентябрь ойлари давомида 2,7 миллион тўғридан-тўғри Сербия инвестициялари рўйхатга олинган. Ўз навбатида, 2010 йилдан 2021 йилнинг III чорагигача Қозоғистондан Сербияга киритилган тўғридан-тўғри инвестициялар умумий ҳажми 15,1 миллион долларга етди.
Маданий-гуманитар соҳадаги ютуқлар
Қозоқ миллий санъат университети қозоқ ижодий жамоалари, Д.Нурпейисова номидаги қозоқ халқ чолғулари академик оркестри, Т.Жургенов номидаги Қозоғистон миллий санъат академияси, “Астана опера” театри жамоасининг чиқишлари Сербияда мунтазам равишда ўтказилади.
Бундан ташқари, спорт дипломатияси фаол ривожланмоқда. “Астана” баскетбол жамоаси Сербияда мунтазам йиғинлар ўтказиб туради.
2016 йил 24 август куни Белградда Қозоғистон ва Сербия президентлари иштирокида қозоқ шоири Жамбил Жабаев бюсти очилди. 2019 йилнинг 15 февраль куни Астана шаҳридаги “Астана Опера” театрининг катта залида “Болқондан Буюк текисликка” концерти доирасида машҳур серб пианиночиси Майя Райкович чиқиш қилди.
2020 йил 10 февраль куни Белградда Абай Қўнанбоев таваллудининг 175 йиллигига бағишланган “Турк дунёси опера юлдузлари” номли концерт бўлиб ўтди. Қўшма тадбир ТУРКСОЙ, Қозоғистон, Туркия ва Озарбайжоннинг Сербиядаги элчихоналари томонидан ташкил этилди. Ўша йили Белградда Қозоғистон Республикаси элчихонаси иштирокида Қозоғистон-Сербия “Дўстлик” уюшмаси ташкил этилди.
Кўп ўтмай Қозоғистон элчихонасида қозоқ мутафаккири ва шоири Абай Қўнанбоевнинг серб тилига таржима қилинган асарлари тўплами тақдимоти бўлиб ўтди. Таржима шоир таваллудининг 175 йиллигини нишонлаш доирасида амалга оширилди. Элчихона томонидан китоблар “Дўстлик” қозоқ-серб маданият маркази, шунингдек, Сербия Миллий кутубхонаси ва Белград шаҳридаги илмий ва таълим муассасалари кутубхона фондларига топширилди.
2021 йилнинг март ойида эса Қозоғистон ва Сербия ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 25 йиллиги ҳамда Қозоғистон Мустақиллигининг 30 йиллигига бағишланган тадбирлар доирасида Белград шаҳрида қозоқ шоири Ж. Жабаев ҳайкали ёнидан “Серб-Қозоғистон дўстлик хиёбони” очилди.
Икки давлат кучли дипломатик алоқаларга эга
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими етакчи эксперти Алишер Абдирешевнинг сўзларига кўра, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг бу йилги Сербияга ташрифи узоқ танаффусдан кейинги илк ташрифдир. Бунгача Қозоғистон Президентининг ушбу мамлакатга ташрифи 2016 йилда бўлиб ўтган эди.
«Лекин бу Қозоғистоннинг Сербия билан ўзаро ҳурмат ва ишончга асосланган мустаҳкам дипломатик муносабатлар ўрнатишига тўсқинлик қилмайди. 2017 йилда Сербия Президенти Александр Вучич “Астана ЭКСПО-2017” халқаро кўргазмасининг очилиш маросимида иштирок этган эди. Бир йил ўтиб, 2018 йилда Александр Вучич Қозоғистонга хизмат сафари билан келди.
Қозоғистон ва Сербия ўртасидаги муносабатларнинг ишончли ва шериклик характерини Сербиянинг Қозоғистоннинг ЕХҲТга раислик қилиш ва 2017 йилда Астана шаҳрида ЭКСПО кўргазмасини ўтказиш тўғрисидаги илтимосини қўллаб-қувватлаганидан, шунингдек, мамлакатнинг БМТ Хавфсизлик Кенгашининг 2017-2018 йилларда нодоимий аъзолигига номзодидан кўриш мумкин”, – дейди у.
Экспертнинг фикрича, Қозоғистон ва Сербия ўртасидаги мустаҳкам парламентлараро алоқаларни алоҳида таъкидлаш керак. Сербия парламенти – Халқ ассамблеясида Қозоғистон билан дўстлик гуруҳи тузилди. Қозоғистон Парламентида Сербия билан ҳамкорлик бўйича парламентлараро гуруҳ ишламоқда. Икки томонлама ҳамкорлик турли даражадаги 24 та ҳужжат, жумладан, халқаро шартномаларга асосланади.
«Икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 90 миллион доллардан ошади. Албатта, потенциал бундан ҳам юқори бўлиши мумкин. Савдо-иқтисодий ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро комиссия ишламоқда. Биз Сербияни Жанубий Европа ва Болқонда ишончли ҳамкор сифатида кўрамиз. Сербия билан ҳамкорликнинг муҳим йўналиши транспорт ва логистика йўналишларини ривожлантириш ҳисобланади. Аввало, Марказий Осиё ва Европа бозорлари ўртасида ишончли транспорт алоқасини ўрнатишга қаратилган Транскаспий халқаро транспорт йўналишини қайд этишимиз мумкин», – дея хулоса қилди А.Абдирешев.
