Қозоғистон Евроосиёнинг муҳим чорраҳасига айланмоқда – Эрон Президенти Масъуд Пезешкиён
Эрон Президенти Масъуд Пезешкиён Президент телерадиокомплексига берган эксклюзив интервьюсида Қозоғистон Қасим-Жомарт Тоқаев раҳбарлигида Евроосиёнинг муҳим чорраҳасига — Шарқ ва Ғарб, Шимол ва Жануб манфаатлари бирлашадиган маконга айланиб бораётганини таъкидлади. Унинг таъкидлашича, Қозоғистон Президентининг тажрибаси ва дипломатик қарашлари минтақавий ҳамкорлик учун янги имкониятлар очмоқда ва Эрон Астанага Форс кўрфази, Уммон денгизи, Ҳинд океани ва асосий транспорт йўлакларига чиқиш имконини беришга, икки мамлакат ўртасидаги янги шериклик географиясини шакллантиришга тайёр.
— Жаноб Президент, Сиз билан эксклюзив суҳбатни ёзиб олиш шарафи ва имконияти учун катта раҳмат.
— Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан. Ҳурматли дўстлар, азиз Қозоғистон халқи, сизга саломларимни етказаман. Мен тўлиқ сизнинг ихтиёрингиздаман.
— Ҳозирда биз сизнинг расмий ташрифингиз давомида Астанада учрашмоқдамиз ва илк саволлардан бири: Жаноб Президент, Қозоғистон ва Эрон ўртасида савдо ҳажми сезиларли даражада ўсмоқда. Бироқ, 3 миллиард долларлик мақсадга ҳали эришилмаган. Бу мақсадга эришишни нима тезлаштириши мумкин?
— Дастлабки босқичда мамлакатларимиз ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлаш энг муҳими, токи биз белгиланган мақсадларга эришиш учун зарур бўлган муносабатларни ўрнатишимиз мумкин бўлсин. Кейинчалик, сиёсий алоқалар кенгайиб, ўзаро тушуниш чуқурлашиб борган сари, кейинги қадам муқаррар равишда виза режимини енгиллаштириш бўлади. Бу икки мамлакат фуқароларига сиёсий, иқтисодий, илмий, маданий ва хавфсизлик соҳаларида эркин мулоқот қилиш имконини беради. Ушбу ёндашув ижобий натижалар берадиган бир қатор қўшма ҳаракатлар учун замин яратади.
— Бу соҳаларнинг барчасини батафсил баён қилиш учун аниқроқ савол туғилади: Эроннинг ЕОИИ эркин савдо зонасига қўшилиши режалаштирилган. Қозоғистон ва Эрон учун қандай янги имкониятлар очилмоқда?
— Энди биз Евроосиё кузатувчи форматига қўшилганимиз сабабли, бу бизнинг ушбу маконда мавжудлигимизни таъминлади. Евроосиё иқтисодий муҳити мамлакатларимиз ва форматдаги барча иштирокчилар учун имкониятлар яратади.
Эроннинг катта бозори бор - деярли 90 миллион киши - бу Қозоғистон учун кенг истиқболларни яратади. Табиийки, Эрон учун Қозоғистон ва Евросиё мамлакатларида ҳам иқтисодий алмашинувларни кенгайтириш учун қулай муҳит яратилмоқда. Бундай платформа тариф тўсиқларини бартараф этиш орқали тадбиркорлар, саноатчилар ва ишлаб чиқарувчилар учун самарали воситага айланади, ўзаро таъсирни осонлаштиради ва ўзаро қўллаб-қувватлашни мустаҳкамлайди.
— Ушбу қизиқиш билан боғлиқ ҳолда, Жанубий Эронда Қозоғистон логистика маркази ташкил этилмоқда, бу катта қизиқиш уйғотади. Бу мамлакатларимиз ўртасидаги савдо-сотиққа келганда Шимол-Жануб йўлагининг ривожланишига қандай таъсир қилади?
— Сиз айтиб ўтган мақсадларга эришиш учун мамлакатларимиз ва Евроосиё давлатлари ўртасида қўшма транспорт артериялари мавжуд бўлиши керак. Бу йўналишлар денгиз, темир йўл ва ҳаво йўли орқали ташкил этилиши мумкин. Агар биз Қозоғистондан портгача темир йўл йўналишини кенгайтира олсак ва жанубий портимизда қардош ва дўст Қозоғистон учун логистика маркази ташкил этилса, биз қўйган иқтисодий ва маданий мақсадларга сезиларли даражада эришиш осонлашади.
Биз Форс кўрфази, Уммон денгизи, Ҳинд океани, шунингдек, шарқий ва ғарбий йўналишларга чиқиш йўлларини таъминлаш учун барча зарур чораларни биргаликда кўришга тайёрмиз. Бу кейинги алмашинувлар - маданий, иқтисодий, сиёсий ва хавфсизлик учун мустаҳкам пойдевор яратади.
— Раҳмат. Қозоғистон ва Эрон Каспий минтақасида фаол ҳамкорлик қилмоқда. Денгизимиз хавфсизлиги ва экологик мувозанатини сақлашда мамлакатларимизнинг роли қандай?
— Каспий денгизи тўғрисидаги конвенция Каспий бўйидаги мамлакатлар ўртасидаги ҳамкорликнинг умумий асосидир. Биз, минтақадаги икки қардош давлат сифатида, Каспий денгизини: унинг экологиясини, сув ресурсларини ва савдо-иқтисодий фаолиятнинг барқарорлигини сақлаб қолиш учун ҳамкорлик қилишимиз керак.
Агар биз шаффоф ва тушунарли доирада ҳаракат қилсак, Каспий денгизини жонли экологик макон ва шарқ, ғарб, шимол ва жанубга савдо-иқтисодий йўлак сифатида сақлаб қолишимиз мумкин. Бу, шунингдек, минтақа сувларини ифлосланишдан ҳимоя қилади ва унинг ҳаётий табиий муҳитини сақлаб қолади.
— Шу муносабат билан, сизнингча, барча Каспий бўйидаги мамлакатлар ҳозирда Каспий денгизининг тегишли экологик мувозанатини сақлаб қолмоқдами? Ёки нарсаларни ўзгартириш керакми?
— Биз яшаётган дунёни сақлаб қолиш учун денгиз мутахассислари ва мутахассислари ягона қараш ва умумий илмий ёндашув билан ишлашлари керак. Бундай ёндашув ўрнатилгандан сўнг, сиёсатчилар, бизнеслар ва барча манфаатдор томонлар келажакда илм-фан ва минтақага бўлган эътиборга асосланган қарорлар қабул қилишлари мумкин.
Агар биз табиатга нисбатан илмий асоссиз, иқлим ўзгаришини ҳисобга олмасдан ҳаракат қилсак, яқин келажакда ҳам Каспий денгизи бўйида жойлашган мамлакатларга жиддий зарар етказишимиз мумкин.
— Жаноб Президент, Қозоғистон фуқаролари Сизнинг мамлакатингизга катта қизиқиш билдирмоқда ва бу борада менинг саволим бор: туризм ва бизнес алоқаларини рағбатлантириш учун виза тартибларини соддалаштириш ва Қозоғистон ва Эрон ўртасида тўғридан-тўғри рейслар сонини кўпайтириш режалари борми?
— Табиийки, биз сиз айтаётган жараённи ривожлантиришдан жуда манфаатдормиз. Ишончим комилки, мамлакатларимиз минг йиллар давомида чуқур маданий алоқаларга, умумий эътиқодларга ва яқин ҳамкорликка эга. Шунинг учун ислом ва қўшни давлатлар ўртасидаги саёҳат осонлашиши керак. Биз аллақачон бизнес ҳамжамияти вакиллари учун виза тартибларини 14 кунгача соддалаштирдик, аммо менимча, бу имкониятларни кенгайтириш - янада соддалаштириш ва қулайроқ қилиш керак. Бу ҳам ҳаво қатновига, ҳам қуруқликдаги йўналишларга тегишли. Биз бу ерга айнан туризм ва савдо соҳасидаги жараёнларни ривожлантириш учун келдик.
— Эрон тиббиёт, биотехнология ва юқори технологияларни фаол ривожлантирмоқда. Қайси илмий соҳалар икки томонлама муносабатлар ва тадқиқотлар учун асос бўлиши мумкин?
— Биз бир-биримиз учун ҳаво, қуруқлик ва денгиз йўлларини қандай қилиб осонгина очишимиз мумкинлигини батафсил муҳокама қилдик. Бу илмий ва тиббий алоқаларни ҳам ўз ичига олган алоқаларни ривожлантиришни сезиларли даражада соддалаштиради. Эрон бугунги кунда тиббий эҳтиёжларини асосан ўзи қондиради ва биотехнология, нанотехнология ва тиббий технологиялар соҳасида сезиларли натижаларга эришди, муаммоларини иложи борича тўлиқ ҳал қилишга муваффақ бўлди.
Ушбу тиббий имкониятларни Қозоғистоннинг салоҳияти билан бирлаштириш мумкин. Мусулмон ва қўшни давлатлар сифатида биз билим, тажриба ва кўникмалар билан ўртоқлаша оламиз ва имкониятларимизни мустаҳкамлай оламиз. Биз мусулмонлар ва қўшнилар сифатида дўстлик, соғлиқни сақлаш, илм-фан ва билим ривожланадиган дунёни қуришга қодир эканлигимизга ишонамиз ва илмий ва тиббиёт соҳаларида ҳамкорликни кенгайтиришни интиқлик билан кутамиз.
— Бошқа мавзуларга ўтсак, ўзгарувчан халқаро муҳитда минтақавий барқарорликни таъминлашда Қозоғистон ва Эроннинг ролини қандай баҳолайсиз?
— Замонавий дунёдаги энг муҳим вазифа барча одамлар учун соғлом, тинч, адолатли ва хавфсиз муҳит яратишдир. Агар биз ўзимиз, қўшниларимиз, бутун минтақа ва қитъа учун шундай пойдевор қура олишимизга, бирлик ва ҳамжиҳатликни сақлаб қолишимизга бўлган ишончимизни мустаҳкамласак, бу келажак авлодлар учун йўл очади.
Можаролар ўрнига, биз бир-биримизга ёрдам беришимиз керак - фан, соғлиқни сақлаш, иқтисодиёт, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва тинчликни сақлаш соҳаларида. Ўзаро ишончга асосланиб, биз Худо берган вақтни тинчлик, меҳр-оқибат ва ҳамкорликда ўтказишимиз мумкин.
— Жаноб Президент, Сизнингча, Қозоғистоннинг барқарорлик ва халқаро хавфсизликни таъминлашдаги роли қандай?
— Қозоғистон жадал ривожланишни бошдан кечирмоқда ва Шарқ ва Ғарб, Шимол ва Жануб ўртасидаги муҳим чорраҳага айланиши мумкин. Тез ривожланиш маданий, илмий, бадиий ва ижтимоий-сиёсий алоқаларни мустаҳкамлаш имконини беради.
Агар биз йўналишларни кенгайтирсак ва ўзаро алоқаларни чуқурлаштирсак, Қозоғистон минтақа учун маданий марказга айланиши мумкин. Бу одамларни бирлаштиради, тинчликни мустаҳкамлайди ва ривожланишни тезлаштиради.
Бизнинг тадбиркорларимиз, инвесторларимиз, олимларимиз ва маданият арбобларимиз алоқаларни анча осонроқ ўрнатишлари мумкин. Ишончим комилки, Қозоғистон, Эрон ва минтақа мамлакатлари ҳеч қандай тарзда олдинга силжиганлардан кам эмас ва биз бир-биримизга ёрдам бера оламиз ва бу юксакликка эриша оламиз.
— ШҲТ, ОҲИЧК ва ИҲТ каби қайси халқаро форумларда мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун энг катта салоҳиятни кўрасиз? Масалан, қайси форумларда Қозоғистон билан кўпроқ алоқалар ва халқаро муаммоларни ҳал қилиш бўйича умумий қарашларни кўрасиз?
— Турли платформалар ва келишувлар бир-бирини тўлдиради: баъзилари иқтисодиётда, бошқалари хавфсизлик соҳасида, бошқалари эса сиёсат ва ижтимоий-минтақавий масалаларда.
Бугун биз алоҳида муаммога дуч келмоқдамиз - молиявий ва банк алоқалари. Тадбиркорлар эркин фаолият юритишлари учун биз ушбу механизмларни соддалаштиришимиз керак.
БРИКС доирасида аъзо мамлакатларга умумий валюта тизими доирасида иқтисодий операцияларни амалга ошириш имконини берадиган банкни яратиш муҳокама қилинмоқда.
Евроосиё формати тариф тўсиқларини олиб ташлайди, товарларнинг эркин ҳаракатланишини таъминлайди. Ислом ҳамкорлик механизмлари ҳам муҳим имкониятларни яратади - бирлик, ҳамжиҳатлик ва мусулмон мамлакатлари ўртасида катта бозор.
Бу воситаларнинг барчасини тўғри йўналишда - ҳамкорликни ривожлантириш ва кенгайтиришга йўналтириш муҳимдир.
— Раҳмат, жаноб Президент. Охирги саволим: Президентимиз жаноб Тоқаевни қанчалик яхши биласиз ва унинг халқаро масалаларни ҳал қилишдаги саъй-ҳаракатлари ва ишларини қандай баҳолайсиз?
— Биз сизнинг Президентингиз ва унинг тажрибаси билан яхши танишмиз. У турли муҳим лавозимларда — парламент спикери, ташқи ишлар вазири ва ҳозирда президент лавозимларида ишлаган ҳолда катта ишларга қодир. Тажрибаси, билими ва ғайрати билан у жуда самарали бўлиши ва ўзаро алоқаларни ривожлантириш ва қўшма жараёнларни осонлаштиришда муҳим рол ўйнаши мумкин.
У ташқи ишлар вазири лавозимида ишлаган даврида Эронга бир неча бор ташриф буюрган ва минтақавий сиёсат, қонунчилик ва меъёрий-ҳуқуқий асосларни чуқур тушунган. Менимча, унинг азиз Қозоғистон халқи президенти сифатидаги мавқеи унинг конструктив қарашлари ва ниятларини — ҳам ички, ҳам минтақада амалга ошириш учун жуда қулай имкониятлар яратади.
