Kazinform тасвирга олган тарихий суратлар
ASTANА. Кazinform – Сиёсат, иқтисод, таълим, соғлиқни сақлаш, спорт, маданият ва жамоат ҳаётига оид ишончли ва ўз вақтида ахборот манбаи бўлиб хизмат қилиб келаётган Kazinform архиви бир асрдан ортиқ вақт давомида саноат, қурилиш ва қишлоқ хўжалиги каби соҳаларни акс эттирувчи фотосуратларга бой. Агентликнинг 105 йиллиги муносабати билан улардан айримларини ўқувчи эътиборига ҳавола этмоқчимиз.
105 йиллиги доирасида Кazinform 1929 йилга оид ноёб фото архивини тиклади. Ноёб коллекциядаги биринчи сурат 1929 йилда олинган. Суратда Турксиб сурати акс этган. Турксиб 1931 йил 1 январдан ишга туширила бошланди. Техник жиҳатдан бу магистрал линия мамлакатдаги магистрал линияларга қараганда кучсизроқ эди, чунки у тезроқ суръатларда ва соддалаштирилган талаблар билан қурилган. Бироқ, келажакда унинг қувватини ошириш имконияти кўзда тутилган.
Дастлабки йилларда кучли локомотивлар етишмас эди. Асосий юк Нп ва Ов серияли паровозларда ташилган. 1938 йилдан бери улар СОк серияли замонавий локомотивлар билан алмаштирилди. Ушбу янгилик юк ташиш самарадорлигини оширди.
Уруш бошланганда Турксиб Қозоғистоннинг мудофаа вазифаларини бажаришда муҳим рол ўйнади. 1941 йил 24 июнда мамлакатдаги барча темир йўллар ҳарбий иш режимига ўтказилди. Аввало, ҳарбий эшелонлар ва мудофаа саноати учун юк ташишга устувор аҳамият берилди. Йўловчилар оқими кескин камайди. Иккинчи жаҳон уруши йилларида Турксиб темир йўли фронт ортининг ишончли таянчига айланди. Темирйўлчилар поездларни ҳайдаш билан чекланиб қолмай, зарур қисмлар ва асбобларни ҳам ўзлари ишлаб чиқарган, юзлаб турли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўзлаштирган.
Оғир кунларда темирйўлчиларнинг ана шундай фидокорона меҳнати фронт ва фронт ортининг узлуксиз алоқасига асос бўлди. Уруш йилларида Турксиб темир йўли бўйлаб 240 га яқин янги иншоот қурилди. Улар орасида Алмати электр заводи ва вагон таъмирлаш заводи ҳам бор эди.
Катта сиёсат соҳасидаги ноёб фотосуратлар ҳам топилди. Улар орасида ёш Саддам Ҳусайннинг қозоғистонлик дипломат билан тушган сурати ҳам бор.
Динмуҳаммад Қонаев ҳақида шахсий тўплам тузилган. У нафақат ишда, балки оилавий ҳаётида ҳам тасвирланган.
Ноёб тарихий фотосуратлар орасида 1956 йилда Туркистондаги Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси реставрациясидан олдинги эълон қилинмаган кадрлар топилди.
Суратларда урушдан олдинги давр, яъни 1937-1941 йиллар тасвирланган. Суратларда кулолчилик билан шуғулланаётган ҳунармандлар, лой ясаш жараёнида аёл ишчилар қатнашаётгани аниқ кўрсатилган.
ҚазТАГда чоп этилган кўплаб ахборот материаллари ва фотосуратлар жамиятда китобхонлик маданиятини юксалтириш, янги билимларга интилиш, меҳнаткаш шахс мавқеини оширишга қаратилган эди. Мисол учун, 1952 йил 4 январдаги ёзувда Петропавлдаги китоб дўконининг обуна бўлимида ҳар доим кўплаб харидорлар бўлганлиги қайд этилган. Шунингдек, сотувчи Ф. Салаутдинова (чапда) обуначиларга янги китоблар совға қилаётгани сурати ҳам киритилган.
Архивда 1953 йилда Жамбил вилояти Свердлов туманидаги “Труд пахаря” фермер хўжалигида сув чиқариш учун шамол турбинаси ўрнатилгани ҳақидаги маълумот агентлик лентаси орқали республика бўйлаб тарқатилгани ҳақида қайд этилган.
1954 йил март ойида Қозоғистон, Сибир ва бошқа вилоятларда "ғалла етиштиришни янада кўпайтириш, қўриқ ва лалми ерларни ўзлаштириш тўғрисида" қарор қабул қилинди. Агар 1953 йилда собиқ СССР буғдой экинларининг 11,3 фоизи республикамиз ҳиссасига тўғри келган бўлса, 1960 йилга келиб бу кўрсаткич 30 фоизга етди. 1956 йилда Қозоғистон илк бор миллиард фут (1 фут 16,3 килограммга тенг) ғалла етиштирди.
Ўша даврдаги Қозоғистон оммавий ахборот воситаларининг сарлавҳалари ҳам бунга ишора қилади: “Миллионлаб гектар қўриқ ерларни ўзлаштириб, ғалла етиштиришни кўпайтирамиз!”, “Қўриқ ерларни гуллаб-яшнаётган далаларга айлантирамиз!”, “Янги ерларни ўзлаштириш – бизнинг жанговар бурчимиз”.
Қозоғистон ҳаётида қўриқ ерлардан ташқари яна бир қанча машҳур қишлоқ хўжалиги лойиҳалари мавжуд эди. Улардан бири маккажўхори етиштиришдир.
“Маккажўхори Қозоғистон далалари маликасига айланиши керак” деган умумий сарлавҳа остида маккажўхори экишни бошлаган Шарқий Қозоғистон вилояти қишлоқ хўжалиги ходимларининг сурати чоп этилди.
1955 йил февраль ойида Совет Иттифоқи ва Хитой Халқ Республикаси ўртасидаги дўстлик, иттифоқ ва ўзаро ёрдам тўғрисидаги шартноманинг беш йиллиги муносабати билан кўплаб мақолалар ва эслатмалар нашр этилди. Агентликнинг фото йилномасида Хитойда совет мутахассислари иштирокида қурилган биринчи автомобиль заводи қурилиши ҳақида қизиқарли факт бор. Суратлар агентлик ва Хитойнинг Синьхуа ахборот агентлиги томонидан тақдим этилган. Бу эса икки етакчи ахборот ҳамкорлари ўртасидаги дўстлик ўша пайтда ўрнатилганлигини кўрсатади.
1929 йилга оид ноёб фотоархивда 1951 йилда олинган туячининг сурати ҳам бор. Сурат 1951 йилда ҚазТАГда чоп этилган. Ғарбий Қозоғистон давлат архивида колхоз ва Зауреш Ерғалиева ҳақида маълумотлар топилмаган. Бироқ 88-сонли туя заводининг 1938 ва 1942 йиллардаги ҳисоботлари сақланиб қолган. 1942 йилда уруш йилларида завод наслдор туя етиштириш режасини 100,5 фоизга, 3410 бошга бажарган. Улардан 784 таси 51-сонли от заводига ўтказилган, 2626 таси қолган. 1943 йил 1 январь ҳолатига кўра 2641 бош бор эди. Наслчилик режаси 96,7 фоизга бажарилиб, 493 бош ўрнига 477 бош туя бўлди. Шунингдек, 190 бош ишчи туя рўйхатга олинди.
Ҳар бир алматилик учун таниш бўлган Медеу муз майдони Жетису вилояти Верний тумани Кичкина Алмати 3-волостининг 3-қишлоғи бошлиғи Медеу Пусирманули шарафига номланган.
1964 йилда Қозоғистон ССР Вазирлар Кенгаши Раисининг ўринбосари Қайим Симақов бошчилигидаги комиссия Кичик Алмати дарасида сунъий тўғон қуришни таклиф қилди. 1966 йил октябрь ойида тўғон пойдеворини қўйиш учун биринчи сунъий портлаш амалга оширилди. Иккинчи портлаш 1967 йил апрель ойида амалга оширилди. Ўша пайтда янги Медеу муз майдони қурилиши бошланди. Лойиҳанинг умумий қиймати ўша вақт учун жуда катта миқдор эди - тахминан 8,5 миллион рубль, шундан 3 миллиони Қозоғистон ССР бюджетидан ажратилган. Янги объект 1972 йил декабрь ойида очилган.
Медеу муз майдони денгиз сатҳидан 1691 метр баландликда жойлашган - дунёда бундай баланд нуқтада жойлашган спорт иншоотлари жуда кам. Объект нафақат ўзининг жойлашуви, балки муҳандислик ечимлари билан ҳам ноёбдир. Муз тозаланган сувдан тайёрланади, бу конькида учишни осонлаштиради ва тезликни оширади. Муз майдончаси пойдеворига темир-бетон қуйилиб, ичига 170 километр қувур ётқизилган. Совутиш суюқлиги бу қувурлар орқали айланади, бу эса муз қатламининг 8 ой давомида қолишига имкон беради.
1973 йил 16 августда Совет Иттифоқи Коммунистик партияси Марказий Комитети Бош котиби Алматига келди. Динмуҳаммад Қонаев уни янги қурилган тўғонга олиб бориб кўрсатди. Кейинчалик улар Медеуга ҳам ташриф буюришди.
Архивда ўтган асрнинг 80-йилларида қурилган ва бугунги кунда Алмати шаҳрининг тимсолларидан бирига айланган Кўктўбе телеминорасининг тарихий сурати ҳам мавжуд.
Телеминора қурилиши 1975 йилда бошланиб, 1984 йил 1 июнда ишга туширилган. Ўша пайтда бу объект дунёдаги энг баланд телеминоралар орасида 4-ўринда эди. Ҳозир у 14-ўринда. Антенна билан бирга баландлиги 371 метрни ташкил қилади. Улардан пойдеворга қурилган олти бурчакли иншоот 248 метр, антеннаси эса 123 метрни ташкил этади. Бундан ташқари, телеминоранинг 146 метр ва 252 метр баландликларида ҳалқа шаклидаги иккита конструкция мавжуд.
Атирау вилоятида 1927 йилда балиқчилик колхозлари ташкил этила бошланди ва тез орада балиқчилар қурултойи бўлиб ўтди ва "Уралгубрибак" уюшмаси тузилди. Бу колхознинг ишига оид суратлар ҳам архивда мавжуд.
Оммавий ахборот воситаларида 1950-1980 йиллар оралиғида Каспий денгизида овланган баҳайбат балиқларнинг суратлари тез-тез чоп этилган. Ушбу фотосуратларнинг баъзилари Кazinform янгиликлар лентасида пайдо бўлди. Мисол учун, фотосуратчи С. Огай 1959 йилда балиқ консерва заводи ишчилари бакра балиғини ўлчаган пайтни суратга олди. Яна бир фотосуратчи Ю. Шиянов 1960 йилда Каспий денгизида балиқ овлашга кетган балиқчи қайиғини суратга олди.
