Инвестициялар, савдо ва қўшма корхоналар: Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасидаги стратегик шериклик қай тарзда ривожланмоқда
Жанубий Корея Қозоғистоннинг муҳим ташқи сиёссий ҳамкорларидан биридир. Бугун мамлакат иқтисодиёти жадал ривожланмоқда, унинг технологияси ҳайратланарли. "Тонг хушбўйлиги мамлакати" билан ҳар томонлама муносабатларни ривожлантириш жуда муҳимдир. Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таклифига биноан Корея Республикаси Президенти Юн Сок Ёль 11-13 июнь кунлари давлат ташрифи билан мамлакатда бўлади. Бу ташриф аввалги ҳамкорликни янги босқичга кўтаришига шубҳа йўқ. Шу муносабат билан Кazinform мухбирининг Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасидаги ҳамкорлик шарҳини ўқинг.
Икки йил аввал давлатлар дипломатик муносабатларнинг 30 йиллигини нишонлаган эди. 1992 йил 28 январдан бошлаб икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик иқтисодиётнинг турли соҳаларида, айниқса, сармоя ва савдо соҳасида муваффақиятли ривожланиб бормоқда.
Савдо-иқтисодий ҳамкорлик
Икки томонлама савдо-иқтисодий муносабатларнинг муҳим механизми савдо-иқтисодий ва илмий-техникавий ҳамкорлик бўйича Қозоғистон-Корея ҳукуматлараро комиссиясидир.
Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, 2022 йилда ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 6,1 миллиард долларни (2021 йилга нисбатан 3,4 баравар кўп), шу жумладан экспорт — 4,5 миллиард долларни (+150 фоиз), импорт — 1,6 миллиард долларни (+ 134 фоиз) ташкил қилган.
Савдо ва интеграция вазирлиги маълумотларига кўра, Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасидаги товар айирбошлаш 2024 йилнинг январь-апрель ойларида 1,4 миллиард долларни ташкил қилган. Улар орасида Қозоғистондан Жанубий Кореяга тўрт ойда 735,8 миллион доллар экспорт қилинган.
Қозоғистондан экспорт қилинадиган асосий товарлар: нефть, ферроқотишмалар, титан, уран, қотишмаган прокат, темир, олтин. Кореядан олиб келинган товарлар: симлар ва кабеллар, тарқатувчи қалқонлар, пультлар ва консоллар, металл буюмлар ва асбоблар, транспорт воситалари, автомобиллар учун кузовлар ва бошқалар.
2024 йилнинг январь-апрель ойларида Жанубий Кореядан Қозоғистонга импорт 16,9 фоизга камайди ва 630,5 миллион долларни ташкил қилди. Импортнинг камайиши натижасида қуйидаги товарлар бўлди: автомобиль кузовлари – 28,4 фоизга ёки 76,6 миллион долларга (270 миллион доллардан 193,4 миллион долларга), енгил автомобиллар – 55,4 фоизга ёки 45,3 миллион долларга (81,7 миллион доллардан 36,4 миллион долларга), иссиқлик билан ишлов бериш ускуналари. материаллар - 91,6% ёки 6,3 миллион доллар (6,9 миллиондан 0,6 миллионга) импортнинг камайиши билан боғлиқ.
Инвестицион алоқалар
Жанубий Корея Қозоғистон иқтисодиётига доимий сармоя киритган энг йирик 10 та давлат қаторига киради. Қозоғистон иқтисодиётига сармоя киритиш бўйича мамлакат олтинчи ўринда туради. Масалан, сўнгги 18 йил ичида Қозоғистонга тахминан 9,2 миллиард доллар сармоя киритилди. Шу билан бирга, ўтган йили Кореядан тўғридан-тўғри инвестицияларнинг умумий оқими 85 фоизга ўсди ва янги рекорд – 1,5 миллиард долларга етди.
Qaztrade АЖ маълумотларига кўра, 2023 йилнинг январь-декабрь ойларида Жанубий Кореядан Қозоғистонга тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар оқимининг умумий ҳажми 1,2 миллиард долларни ташкил этди. Жорий йилнинг 1 май ҳолатига кўра, Қозоғистонда Жанубий Корея билан биргаликда мулкчилик шаклидаги 173 та юридик шахс рўйхатга олинган, улардан 171 таси кичик корхона ва 2 таси ўрта корхона. Сўнгги расмий маълумотларга кўра, Қозоғистонда Жанубий Кореянинг 700 га яқин юридик шахслари, филиал ва ваколатхоналари фаолият юритади.
Бугунги кунда умумий қиймати 1,5 миллиард долларлик 5 та лойиҳа амалга оширилмоқда ва қарийб 500 миллион долларлик яна 25 та истиқболли лойиҳа ишлаб чиқилмоқда. Улар орасида Қостанайда йилига 70 минг дона автомобиль ишлаб чиқариш қувватига эга 190 миллион доллар сармояси мавжуд янги йирик Кia заводи қурилишини алоҳида таъкидлаш мумкин.
Аввалроқ Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти директори Еркин Байчуов Қозоғистонда Жанубий Корея сармояси иштирокидаги беш юзга яқин қўшма корхона фаолият юритаётганини маълум қилганди. Бундан ташқари, унинг сўзларига кўра, икки давлат ўртасида умумий қиймати 4,5 миллиард доллар бўлган 58 та қўшма сармоявий лойиҳа амалга оширилган. Бу рақамлар Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантириш учун юқори салоҳият мавжудлигидан далолат беради.
Шунингдек, Жанубий Корея Қозоғистонга атом электр станциясини қуришда ёрдам беришга тайёр. Корея гидроэнергетика ва атом энергетика компанияси (KHNP) вакили Чангжон Сонгнинг сўзларига кўра, агар ижобий қарор қабул қилинса, атом электр станциялари : Doosan Group ва Hyundai Engineering & Construction томонидан қурилади, KHNP эса бошқарув функцияларини бажаради. Эслатиб ўтамиз, яқинда ҚР Энергетика вазири Алмасадам Сатқалиев Корея, Россия, Хитой ва Франция атом электр станциясини қуриш бўйича дастлабки малака имтиҳонидан ўтганини таъкидлаган эди.
Мамлакатлар ўртасидаги халқаро муносабатларнинг ривожланиши
2023 йил сентябрь ойида Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Нью-Йоркка амалий ташрифи доирасида Корея Республикаси Президенти Юн Сок Ёль билан музокаралар ўтказди. Қозоғистон-Корея стратегик шериклигини янада ривожлантириш истиқболларини муҳокама қилдилар.
Тоқаев Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасида дўстона муносабатлар ўрнатилганини, бу ерда иқтисодий алоқаларнинг жадал ривожланиши алоҳида аҳамиятга эга эканини таъкидлади. Сўнг Давлат раҳбари ноёб тупроқли металлар қазиб олиш ва атом энергетикасини ривожлантириш соҳасидаги иқтисодий ҳамкорликнинг истиқболли йўналишларини айтиб ўтди.
Корея Президенти Юн Сок Ёль унинг мамлакати Қозоғистон билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни янада чуқурлаштиришдан манфаатдор эканини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, Корея компаниялари, айниқса, машинасозлик, тоғ-кон саноати ва атом энергетикаси соҳаларида лойиҳаларни кенгайтириш ва янги лойиҳаларни амалга оширишдан манфаатдор.
2024 йилнинг 24 май куни Қозоғистон Ташқи ишлар вазири ўринбосари Назира Нурбаева амалий ташриф билан Корея Республикасида бўлди. Қозоғистон делегацияси Корея Республикаси Ташқи ишлар вазирининг сиёсий масалалар бўйича ўринбосари Чжонг Бенг Вон, шунингдек, «Samsung Electronics», «Samsung C&T», «Samsung Medison», «Doosan Enerbility», «ECOVICE», «SK Ecoplant», «KIGAM», «GL Rapha», «LS Networks» и «Ionia EnC» каби йирик компаниялари раҳбарлари билан учрашди. Қозоғистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги хабарига кўра, музокаралар давомида кореялик инвесторлар Қозоғистоннинг сармоявий муҳити ва сармоя жалб этишнинг янги воситалари билан танишди.
Яшил иқтисодиёт ва экология соҳасида ҳамкорлик
Осиё ўрмон хўжалиги ҳамкорлик ташкилоти (AFoCO) Қозоғистонга ўрмонларни тиклаш ва ёнғинларнинг олдини олишда ёрдам бермоқчи.
-50-60 йилларда Кореяда ўрмонларни тиклаш учун 11 миллиард дарахт экилди ва 2,5 миллион гектар ерга қайта ишлов берилди. Бу борада Корея томонига уларнинг бой тажрибасидан фойдаланишни таклиф қилдик. Уларнинг технологиялари ёки биз учун бошқа муҳим имкониятларни тақдим этиш ёки фуқароларимизни амалий машғулотлардан ўтишга таклиф қилиш мақсадида кадрлар тайёрлаш масалалари муҳокама қилинди, – деди Қозоғистон Республикаси Парламенти Мажилиси депутати Едил Жанбиршин.
Шунингдек, 2024 йил май ойида Қозоғистон ва Корея яшил иқтисодиёт соҳасида ҳамкорликни кенгайтириш ниятида экани маълум қилинди. Қозоғистоннинг Корея Республикасидаги элчиси Нурғали Аристанов ва Корея Ташқи ишлар вазирининг иқлим ўзгариши бўйича ўринбосари Ким Хё Иннинг учрашувда томонлар иқлим ўзгариши, ўрмон ёнғинларининг олдини олиш ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш масалаларини муҳокама қилдилар. Дипломатлар “Яшил” иқтисодиёт ва муқобил энергия манбаларидан кенг фойдаланиш соҳасидаги лойиҳаларга алоҳида эътибор қаратдилар. Ҳар икки давлат Глобал Яшил ўсиш институти (GGGI), Осиё ўрмон ҳамкорлик ташкилоти (AFoCO), Яшил иқлим фонди (GCF) ва бошқалар билан боғланган. ана шундай халқаро ташкилотлар доирасида ҳамкорлик қилади.
Қозоғистон EPS тизимига қўшилди
Қозоғистон фуқароларининг Жанубий Кореяга ноқонуний меҳнат миграцияси икки давлат ўртасидаги кун тартибидаги долзарб масалалардан бирига айланди. Шу боис Корея ҳукумати Қозоғистонга меҳнат миграциясини ишга жойлашиш учун рухсатнома тизимига (Employment permit System – EPS) мувофиқ амалга оширишни таклиф қилди.
2024 йил январь ойида Қозоғистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги ва Корея Меҳнат вазирлиги ўртасида Қозоғистонни Жанубий Кореянинг ишга жойлашиш учун рухсатномалар тизимига (EPS) киритиш бўйича музокаралар ўтказилди. Ўзаро келишув Қозоғистон фуқароларига Жанубий Кореяда қонуний меҳнат қилиш, шунингдек, тенг меҳнат шароитларини таъминлаш ва уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш имконини беради. Сўнгра Қозоғистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги Миграция қўмитаси раиси Асқарбек Ерсаевнинг маълум қилишича, Жанубий Кореяга қонуний йўл билан пул топиш мақсадида борган Қозоғистон фуқаролари уч йиллик меҳнат шартномасини имзолаши мумкин.
Шунингдек, жорий йилнинг март ойида Қозоғистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги Миграция қўмитаси раиси Асқарбек Ерсаев Share Together касаба уюшмаси вакиллари билан учрашди. Касаба уюшмаси Жанубий Кореядаги хорижий меҳнат муҳожирлари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан шуғулланади ва Корея касаба уюшмалари федерацияси таркибига киради. Қозоғистон ва Корея томонлар Жанубий Кореяда меҳнат қилаётган қозоғистонликларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича ўзаро ҳамкорлик масалаларини муҳокама қилди. Икки томонлама меморандум имзолаш бўйича ҳам келишувларга эришилди. Меҳнат шартномасининг тузилиши ҳамкорликни янада самарали амалга ошириш, жумладан, Жанубий Кореяда қозоғистонликларнинг меҳнат ва ижтимоий ҳуқуқлари бузилиши ҳолатларини аниқлаш, олдини олиш ва уларга қарши курашиш имконини беради.
Жанубий Кореяда қонуний даромад олишни хоҳловчи қозоғистонликлар дастлабки тайёргарликдан ўтадилар. Бунинг учун Қонаев шаҳрида махсус Корея маркази ташкил этилади. Марказ кўп тармоқли коллеж негизида ташкил этилади - айнан ўша ерда таълим Ишга рухсат бериш тизими (EPS) бўйича ташкил этилади.
Туризм ва маданий алоқалар
2024 йил февраль ойида Фуқаро авиацияси қўмитаси Қозоғистон ва Жанубий Корея ўртасидаги рейслар сонини кўпайтириши ва янги ҳаво йўналишларини очишини маълум қилди. Томонлар Астана ва Сеул ўртасидаги авиақатновларни тиклашни, ҳар икки шаҳарга рейсларни кўпайтиришни режалаштирган. Аir Astana авиакомпаниясининг Астана-Сеул йўналиши бўйича тўғридан-тўғри парвози 15 июндан бошланиши кутилмоқда. Қозоғистон ва Жанубий Корея вакиллари Чимкентдан Сеулга ҳамда Пусан ва Қозоғистон шаҳарлари ўртасида авиақатнов очишга келишиб олди.
Май ойида Жанубий Кореяда “Марказий Осиё – Корея Республикаси” ҳамкорлик форуми котибияти томонидан Марказий Осиё давлатларининг баҳор фестивали бўлиб ўтди. Очилиш маросимида «ЦАРК» ҳамкорлик форуми котибияти ижрочи директори Ли Чон Гук Марказий Осиё давлатлари ва Корея ўртасидаги дўстликни янада мустаҳкамлаш муҳимлигини таъкидлади. Ғазиза Жубанова номидаги Ақтўбе вилоят филармонияси қозоқ камера хорининг таъсирчан чиқиши тадбирнинг асосий воқеаси бўлди.
Қозоғистоннинг Кореядаги элчиси Нурғали Аристанов сўнгги йилларда маданий-гуманитар алоқалар кенгайиб бораётгани мамлакатлар ўртасидаги кўп қиррали ўзаро ҳамкорлик, жумладан, сайёҳлик алмашинувини мустаҳкамлашга хизмат қилаётганини таъкидлади. Шунингдек, фестиваль доирасида Қозоғистоннинг Кореядаги элчихонаси Кореядаги “Номад” қозоғистонлик жамияти билан ҳамкорликда анъанавий таомлар, дашт кўчманчиларининг уй-рўзғор буюмлари, миллий либослари ва мамлакатнинг диққатга сазовор жойлари акс эттирилган расмлардан иборат махсус стенд ташкил этди.
Хулоса қилиб айтганда, Корея Президентининг бўлажак ташрифи икки давлат ўртасидаги кўп томонлама ҳамкорликни янги босқичга кўтариб, узоқ муддатли тараққиётга хизмат қилиши шубҳасиз. Ташриф доирасида икки давлат раҳбарларининг музокаралари ҳамда Қозоғистон-Корея бизнес форумида иштирок этиши режалаштирилган. Бундан ташқари, қатор икки томонлама ҳужжатлар имзоланади.
