Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси ўққа тутилганини биласизми
TÜRKISTAN. Кazinform — Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси — қозоқ халқининг маънавий таянчи, Марказий Осиёдаги ноёб меъморий дурдона ҳисобланади. Бироқ, бу буюк мерос кўпчилик билмайдиган тарихий сирни яширади.
Мақбаранинг шимоли-ғарбий бурчагига диққат билан қарасангиз, бир устун бошқаларига нисбатан бир оз эгилганлигини сезасиз.
Бу — тасодифий қурилиш хатоси эмас, балки тарихий ёдгорлик тўп ўқидан шикастлангандир.
— 1864 йилда Россия империяси Ўрта Осиёга ҳужумини кучайтирди ва генерал Верёвкин бошчилигидаги қўшин Туркистон шаҳрига йўл олди. Мингдан ортиқ аскар, ўнлаб тўп ва мортирлардан иборат отряд шаҳарни ўраб олди ва артиллерия ҳужумини бошлади. Туркистон Қўқон хонлигига қарашли қалъа сифатида Султон Сиздиқ бошчилигидаги отряд томонидан ҳимоя қилинган, — дейди Азрет Султан(Ҳазрат Султон) номидаги миллий тарихий-маданий қўриқхона музейи экскурсия етакчиси Ахатбек Баубеков.
Музей ходимларининг сўзларига кўра, 9 июнь куни бошланган артиллерия отишмаларида шаҳарнинг ички мавзеларига жиддий зарар етган.
Бу ҳужумдан снарядлардан бири Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси яқинига тушиб, унинг тузилишига зарар етказган. Мақбарадаги қийшиқ устун ўша ўқ изидан дарак беради.
— Мақбара кейинчалик бир неча бор таъмирланди. Аммо эгри устун махсус сақланиб қолган. 1910 йилда унга тўртта устун ўрнатилди. Бугунги кунда бу тарихий воқеанинг ёрқин далилидир, — дейди Ахатбек Баубеков.
Тарихчилар бу воқеани Туркистоннинг Россия империяси таркибига ўтиш даври билан боғлашади.
12 июнь куни шаҳар ҳокими Тошкентга қочиб кетди, 13 июнь куни шаҳар аҳолиси оқ байроқ кўтариб, музокарага киришди. Шу тариқа Туркистон империя юрисдикциясига ўтди.
Шариат қонунлари вақтинча сақланиб қолган бўлса-да, 1867 йилги маъмурий ислоҳот ва 1886 йилги қонундан сўнг шаҳарнинг бутун тузилиши ўзгарди.
— Бу устун шунчаки меъморий элемент эмас. Бу халқ босиб ўтган йўлнинг рамзидир. Мақбарага тушган ўқ – қозоқ руҳига теккан ўқ. Унга қараб эса нафақат ёдгорликка, балки тарихий хотирага ҳам назар ташлайсиз. Хожа Аҳмад Яссавий мақбарасини зиёрат қилган ҳар бир киши эгилган устунга эътибор қаратганида, тарих овозига қулоқ тутган бўларди. Бу — ўтмишнинг ўчмас изи, руҳ синовидан ўтган бир лаҳзадан қолган белги, — дейди Ахатбек Баубеков.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Хожа Аҳмад Яссавий мақбараси бундан 80 йил аввал қандай кўринишга эга бўлганлиги ҳақида хабар берган эдик.
