Эркакларнинг мияси тезроқ қарийди, лекин аёлларда Альцгеймер касалига чалиниш эҳтимоли кўпроқ - тадқиқот
ASTANA. Kazinform — Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) журналида чоп этилган янги тадқиқот нега аёлларда Альцгеймер касаллигига чалиниш эҳтимоли кўпроқ эканлиги ҳақидаги узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган ғояларга қарши чиқди. Эркакларнинг мияси аёлларникига қараганда тезроқ қисқариши аниқланган бўлса-да, муаллифлар бу Альцгеймер касаллигининг аёлларда кўп бўлишини тушунтирмайди деган хулосага келишди. Бунинг ўрнига тадқиқот мураккаброқ биологик ва ижтимоий омилларга ишора қилмоқда, дея хабар беради Кazinform.
Энн Равндал ва Осло университетидаги ҳамкасблар томонидан олиб борилган тадқиқот 17 ёшдан 95 ёшгача бўлган 4700 когнитив жиҳатдан соғлом одамнинг 12 600 дан ортиқ МРТ мия сканерлари таҳлилини ўз ичига олди. Маълумотлар 14 та мустақил когортадан, жумладан Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative ва Australian Imaging Biomarkers and Lifestyle лойиҳаси олимларга эркаклар ва аёлларда мия тузилишининг ёши билан қандай ўзгаришини кузатиш имконини беради.
Бош ўлчами ва умр кўриш давомийлигидаги фарқларни ўзгартиргандан сўнг, тадқиқотчилар эркаклар кортикал қалинлиги ва субкортикал ҳажмнинг, айниқса хотира ва ҳаракат функцияси билан боғлиқ бўлган жойларда, масалан, парагипокампал кортекс, путамен ва каудат ядроси каби сезиларли даражада пасайишини аниқладилар. Аёлларда, аксинча, бу ўзгаришлар камроқ сезилди, аммо улар мия қоринчаларининг катталашишини кўрсатди - бу қариш учун характерли мия ҳажмининг умумий пасайиши кўрсаткичи.
Ёшга боғлиқ ўзгаришлар Альцгеймер касаллиги хавфини тушунтирмайди.
Миянинг қаришидаги фарқларга қарамай, олимлар асосан Альцгеймер касаллигидан таъсирланган ҳудуд бўлган гиппокамп ҳажмининг қисқаришида гендер фарқларини аниқламадилар. Таълим даражаси ва умр кўриш давомийлигини ҳисобга олгандан кейин ҳам, эркаклар мия тузилишида ёшга боғлиқ кўпроқ йўқотишларни кўрсатишда давом этишди. Бу шуни кўрсатадики, аёлларда Альцгеймер касаллигининг кўпроқ тарқалишини миянинг тезроқ қариши билан изоҳлаб бўлмайди.
Муаллифларнинг таъкидлашича, эркакларда миянинг тезроқ қариши бошқа биологик нақшларга мос келади - масалан, эпигенетик қаришнинг тезлашиши ва метаболик фаолликнинг пасайиши, улар илгари бир нечта тадқиқотларда эркакларда кузатилган. Бироқ, аёллар узоқ умр кўришга мойилдирлар ва бу узоқ умр кўриш кейинги ҳаётда Альцгеймер касаллигини ривожланиш хавфини ошириши мумкин. Бундан ташқари, диагностика ва омон қолиш тарафкашликлари мумкин: аломатлар аёлларда эртароқ аниқланиши мумкин ва касалликнинг ўзи уларда узоқроқ давом этиши мумкин.
Тадқиқотчилар, шунингдек, Альцгеймер касаллиги учун асосий генетик хавф омилларидан бири бўлган APOE ε4 генининг таъсирига жинснинг қандай таъсир қилишидаги мумкин бўлган фарқларга ишора қилмоқдалар. Илгари ушбу вариант Альцгеймер касаллигига хос бўлган тау оқсилининг, хусусан, аёлларда тўпланишини кучайтириши мумкинлиги кўрсатилган.
Муаллифларнинг таъкидлашича, деманс ривожланишидаги гендер фарқларини тушуниш миянинг таркибий ўзгаришларидан ташқарига қарашни талаб қилади. Келажакдаги тадқиқотлар, уларнинг фикрича, биологик механизмлардаги жинсий фарқларни, ижтимоий ва хулқ-атвор омилларини, шунингдек, диагностика ва парвариш масалаларини ҳисобга олиш керак.
Матннинг инглиз тилидаги асл нусхасини бу ерда ўқиш мумкин.
