Денгизга чиқиш имконияти йўқ: Туркманистонда БМТ конференциясида нималар муҳокама қилинади

2025 йил 5-8 август кунлари Туркманистоннинг Аваза шаҳрида БМТнинг денгизга чиқиш имконияти йўқ ривожланаётган мамлакатлар бўйича учинчи конференцияси (LLDC3) бўлиб ўтади, деб хабар беради Kazinform мухбири.

Унда давлат ва ҳукумат раҳбарлари, халқаро ташкилотлар, ишбилармон доиралар вакиллари, шунингдек, савдо, транспорт ва барқарор ривожланиш соҳаларидаги экспертлар иштирок этиши кутиляпти.

LLDC3 нима ва нега муҳим 

Бугунги кунда дунёнинг 32 та давлати, шу жумладан Қозоғистон ҳам расман денгизга чиқиш имконияти йўқ ривожланаётган мамлакатлар (LLDC – Landlocked Developing Countries) сифатида тан олинган. Улар халқаро денгиз йўлларига тўғридан-тўғри чиқиш имконига эга эмаслар, бу эса уларнинг иқтисодиётининг логистика чекловлари, транспорт харажатларининг ошиши ва транзит мамлакатларга қарам бўлишига олиб келади.

Форумнинг мақсади - чекловларни енгиб ўтиш ва салоҳиятни очишдир

Конференциянинг асосий мақсади - денгизга чиқа олмайдиган ривожланаётган мамлакатлар дуч келадиган таркибий ва логистика чекловларини бартараф этиш йўлларини муҳокама этиш, шунингдек, уларнинг иқтисодий ва транзит салоҳиятини очиш йўналишларини аниқлашдан иборат. БМТ маълумотларига кўра, бундай мамлакатлар учун савдо харажатлари қирғоқ бўйидаги мамлакатларга қараганда ўртача 74 фоизга юқори ва чегаралар орқали товарларни ташиш учун кетадиган вақт икки баравар кўп бўлиши мумкин. Буларнинг барчаси жаҳон савдосида жуда паст улушга — атиги 1,2%га олиб келади.

Алматидан Авазагача: форум хронологияси

2003 йил 28-29 август кунлари Алмати шаҳрида БМТнинг денгизга чиқиш имкони йўқ ривожланаётган мамлакатлар бўйича биринчи конференцияси бўлиб ўтди. Унинг асосий мавзуси “Транзит мамлакатлар билан ҳамкорликнинг янги глобал доирасидаги денгизга чиқиш имкони бўлмаган ривожланаётган мамлакатларнинг алоҳида эҳтиёжларини ҳал этиш” эди.

Асосий натижа “Алмати ҳаракат дастури” бўлиб, унда биринчи марта бундай давлатларни халқаро қўллаб-қувватлаш йўналишлари белгилаб берилган.

Иккинчи конференция 2014 йил 3-5 ноябрь кунлари Вена шаҳрида бўлиб ўтди. Унда шунингдек, Алмати дастурининг самарадорлиги баҳоланди ва халқаро савдо, транспорт ва логистика соҳаларида янги стратегиялар ишлаб чиқилди. Форум денгизга чиқиш имкони бўлмаган мамлакатларнинг алоҳида эҳтиёжларини қондириш бўйича глобал мажбуриятни яна бир бор тасдиқлади.

Аваза ҳаракат дастури: Янги босқич

Бўлажак конференциянинг марказий элементи БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 2024 йил декабрь ойида тасдиқланган 2024-2034 йилларга мўлжалланган Аваза ҳаракат дастури бўлади. Ҳужжат бешта устувор йўналишни ўз ичига олади:

• иқтисодиётларнинг таркибий ўзгариши
• барқарор инфратузилмани ривожлантириш
• савдони осонлаштириш
• минтақавий интеграция
• барқарорликни ошириш.

Дастур бешта асосий ташаббус томонидан қўллаб-қувватланади: Глобал инфратузилма инвестициялари фонди, Минтақавий қишлоқ хўжалиги тадқиқот марказлари, БМТнинг транзит эркинлиги бўйича юқори даражали панели, рақамли уланиш ташаббуслари ва ЖСТнинг савдо бўйича иш дастури.

Қозоғистон учун иштирокнинг аҳамияти

Дунёдаги денгизга чиқиш имкони бўлмаган энг йирик давлат сифатида Қозоғистон учун LLDC3да иштирок этиш стратегик аҳамиятга эга. Ўтган йигирма йилликда мамлакатимиз Осиё ва Европани боғловчи Транскаспий халқаро транспорт йўналиши (Ўрта йўлак), “Шимол-Жануб”, “Бир макон, бир йўл” ва бошқа логистика лойиҳалари каби йирик минтақавий лойиҳалар иштирокчисига айланди. Бундан ташқари, Қозоғистон Ақтау ва Курик портлари инфратузилмасини ривожлантиришга сармоя киритиб, қўшни давлатлар ва Европа Иттифоқи билан транзит шартномаларини тузди.

Натижада конференцияда иштирок этиш Қозоғистонга глобал логистика харитасида ўз мавқеини мустаҳкамлаш, устувор инфратузилма лойиҳаларини илгари суриш, қўшни ва транзит давлатлар билан ҳамкорликни ривожлантириш, янада адолатли ва барқарор халқаро савдо архитектурасини шакллантириш имконини беради.

Хулоса: LLDC3 глобал мулоқотни тиклаш нуқтаси сифатида

“Аваза” конференцияси - нафақат денгизга чиқиш имконияти йўқ давлатлар учун майдон, балки жаҳон савдосидаги глобал адолатсизликнинг кўзгусидир. LLDC3 мамлакатлари ёлғиз ўзлари енгиб бўлмайдиган қийинчиликларга дуч келяпти. LLDC3 да қабул қилинган қарорлар жаҳон ҳамжамиятининг фақат сўз билан эмас, балки янада қамраб олувчи, барқарор ва боғланган иқтисодиётни таъминлашга содиқлигини кўрсатади.

Қозоғистон учун конференцияда иштирок этиш, шунингдек, Евроосиё кўприги, экспорт-транзит маркази ва глобал ҳамкорликнинг янги архитектурасини шакллантиришда фаол иштирокчи сифатидаги ўз мавқеини мустаҳкамлаш имкониятидир.

Аввалроқ Қасим-Жомарт Тоқаев БМТнинг ривожланаётган мамлакатлар бўйича конференцияси ишида иштирок этиши хабар қилинганди.

Муаллиф: Мирас Қуандиқов