C5+1 формати C5+3га кенгайиши мумкин - америкалик эксперт
Марказий Осиё-АҚШ саммити 6 ноябрь куни Вашингтонда бўлиб ўтади. Henry Jackson Societyнинг илмий ходими Даррен Спинк Кazinform мухбири билан АҚШ ва минтақа давлатлари ўртасидаги муносабатларни ривожлантириш истиқболлари ҳақида суҳбатлашди.
- Сизнингча, "C5+1" учрашувидан нималарни кутиш мумкин?
- Аввало, менимча, саммит нафақат Марказий Осиё, балки Жанубий Кавказнинг ҳам устуворлигини таъкидлайди. "C5+1" формати охир-оқибат "C5+3"га кенгайиши мумкин — жумладан, Озарбайжон, Арманистон ва Грузия, чунки бу мамлакатлар, Марказий Осиё давлатлари сингари, Ўрта йўлакни ривожлантиришда муҳим рол ўйнайди.
Иккинчидан, минтақанинг АҚШ миллий манфаатлари ва таъминот занжирлари хавфсизлиги учун ҳаётий аҳамиятини тан олиш кутилмоқда. АҚШ президенти, эҳтимол, олдинги маъмуриятлар тажрибасига таяниб, кейинги уч йил ичида Марказий Осиё билан алоқаларни мустаҳкамлаш ниятини билдиради. Бу шунчаки алоқаларни сақлаб қолиш эмас, балки шерикликни ривожлантириш учун аниқ қадамлар бўлади. Бу ёндашув ўзаро фойдали бўлади - бу Марказий Осиё мамлакатларининг иқтисодиёти ва сиёсий таъсирини мустаҳкамлайди ва Қўшма Штатларга ўзининг стратегик манфаатларини кенгайтиришга имкон беради.
Учинчи нуқта - транзит йўналишларини диверсификация қилиш нуқтаи назаридан Ўрта йўлакнинг ролини муҳокама қилиш. Алоҳида эътибор нафақат давлатдан, балки хусусий сектордан ҳам инвестицияларни жалб қилишга қаратилади. Бу «C5+1» форматида муҳим минераллар бўйича мулоқотни ривожлантиришга имкон беради ва Марказий Осиёда ҳам, АҚШда ҳам иқтисодий ўсишни рағбатлантиради.
Қозоғистон яқинда АҚШ билан 4 миллиард долларлик йирик локомотив шартномасини имзолади. Кейинги келишувларни кутиш мумкинми?
АҚШ, ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ, Қозоғистоннинг темир йўл инфратузилмасига инвестиция киритиш ва уни муҳим минерал ва ноёб ер конларига кенгайтириш муҳимлигини тан олади. Бу ушбу ресурслар учун ишончли экспорт йўналишларини таъминлаш учун зарур. Келгуси ойларда мен Америка инвестицияларини индивидуал кончилик лойиҳаларига кутишимиз мумкинлигини тахмин қиламан.
Шу билан бирга, Вашингтон Қозоғистоннинг хавотирларини тушунади - ҳеч бир мамлакат фақат "хомашё қўшимчаси" бўлишни хоҳламайди. Шунинг учун, АҚШ бошқа соҳаларга ҳам — технология, инновация ва минерал қазиб олиш билан бевосита боғлиқ бўлмаган соҳаларга ҳам сармоя киритиши мумкин.
- Марказий Осиё иқтисодиётининг қайси соҳалари АҚШ учун энг қизиқарли?
- Ҳозирда иккита устувор йўналишни аниқлаш мумкин.
Биринчидан, ноёб ер элементлари ва муҳим минералларни ишлаб чиқиш ва қайта ишлаш. Иккинчидан, транспорт инфратузилмасини ривожлантириш — кон қазиш майдонларидан Ақтау ва Бокудаги асосий темир йўл йўналишлари ва портларига ресурсларни экспорт қилишни осонлаштириш.
Бундан ташқари, келажакда божхона тартибларини соддалаштириш бўйича келишувлар мумкин, бу эса Қозоғистон маҳсулотларини АҚШга экспорт қилишни янада шаффоф қилади. Бу шунингдек, стратегик бўлмаган товарларга тарифларни 25% дан 10% гача камайтиришга ва эҳтимол Жексон-Вэник тузатишининг бекор қилинишига олиб келиши мумкин.
- Сизнингча, Жексон-Вэник тузатишини бекор қилиш истиқболлари қандай?
- Бу Конгресс ҳал қиладиган масала. Агар Президент Дональд Трамп ушбу эскирган қоидани бекор қилишни очиқчасига қўллаб-қувватласа, бу муҳим бўлар эди. Бироқ, қарор ижро этувчи ҳокимият эмас, балки қонун чиқарувчи ҳокимиятга боғлиқ.
Шунинг учун, кўп нарса Конгресс раҳбарларининг, айниқса президентнинг Каспий минтақаси ҳақидаги қарашларини ва эски чекловларни қайта кўриб чиқиш зарурлигини қўллаб-қувватлайдиган Республикачилар партияси аъзоларининг позициясига боғлиқ бўлади.
- «C5+1» саммити иштирокчиларига нима тилардингиз?
АҚШга келсак, мен Марказий Осиё ва Жанубий Кавказ билан ҳамкорлик қилиш бўйича аниқ стратегия ишлаб чиқишни таклиф қиламан, бунда инвестицияларга ва Америка саноати учун жуда муҳим бўлган ноёб ер элементларининг хавфсиз транзитига урғу берилади.
Қозоғистон учун нафақат табиий ресурслар ва транспорт йўлакларида, балки технология, қишлоқ хўжалиги ва стратегик бўлмаган товарлар савдоси каби соҳаларда ҳам кенг инвестиция салоҳиятини намойиш этиш муҳимдир.
Умуман олганда, бу кўп босқичли жараён бўлиши керак, бу Қозоғистоннинг нафақат транзит мамлакат ва хомашё экспортчиси сифатида, балки минтақада инновация ва технологик ривожланиш маркази сифатидаги имкониятларини акс эттиради.
Аввалроқ, БМТ Бош Ассамблеясида «C5+1» доирасида АҚШ ва Марказий Осиё ташқи ишлар вазирларининг учрашуви бўлиб ўтиши ҳақида хабар берилган эди. Муҳим минераллар бўйича мулоқотни бошлаш, бизнес шерикликлари учун биринчи «Б5+» форуми ва БМТ конференциясида ногиронлар ҳуқуқлари бўйича махсус «C5+1» сессиясининг аҳамияти таъкидланди.
Рустем Қожибаев
