Астана ва Москва ўртасидаги ҳамкорлик нимага асосланади – Россиянинг Қозоғистондаги Элчисининг фикри
Россия Қозоғистонни ўзининг энг яқин иттифоқчиси деб билади. Бу ҳақда Россиянинг Қозоғистондаги Элчиси Алексей Бородавкин «Известия» нашрига берган интервьюсида айтиб ўтди. Шу билан бирга, дипломат қўшнилар ўртасидаги икки томонлама муносабатларни янада ривожлантириш истиқболлари ҳақида ўз фикрларини билдирди, деб хабар беради Kazinform.
Владимир Путиннинг ноябрь ойида Астанага ташрифи
Россия Президентининг 9 ноябрдаги ташрифини тарихий, десак муболаға бўлмайди. Буни саммит иштирокчилари томонидан имзоланган йирик ҳужжатлар тўплами исботлаш мумкин. Улардан энг муҳими – Қозоғистон Республикаси ва Россия Федерацияси ўртасида XXI асрда дўстона қўшнилик ва иттифоқчилик тўғрисидаги шартнома имзоланганининг ўн йиллиги муносабати билан қабул қилинган Қозоғистон Республикаси Президенти ва Россия Федерацияси Президентининг қўшма баёнотидир; Қозоғистон Республикаси ва Россия Федерациясининг 2024-2026 йилларга мўлжалланган қўшма ҳаракатлар режаси. Россия ва Қозоғистон президентларининг ташриф арафасида “Известия” ва «Казахстанская правда» нашрларида чоп этилган интервьюларига алоҳида эътибор қаратмоқчиман. Улар икки томонлама муносабатларни юқори даражага кўтариб, Россия-Қозоғистон иттифоқчилик муносабатлари ва интеграция муносабатларининг ижобий динамикасини оширишга ёрдам берди.
Шу муносабат билан элчи Владимир Путин Россия ва Қозоғистон ўртасидаги қардошлик ришталарини мустаҳкамлаш ниятини очиб берувчи учта тезисга эътибор қаратди.
“Биринчидан, Москва ва Астана ўртасидаги шерикликдаги тенглик, ўзаро ҳурмат, суверенитетни тан олиш, ҳудудий яхлитлик ва ички ишларга аралашмаслик тамойилларига асосланади. Иккинчидан, Россия Қозоғистонни “нафақат иттифоқчи, балки энг яқин иттифоқчи” деб билади. Учинчидан, давлатларимиз раҳбарлари ўртасида “ҳақиқий дўстона, яқин муносабатлар” шаклланди, бу эса Россия ва Қозоғистон ўртасидаги иттифоқчилик ва интеграция муносабатларини ишончли ривожлантириш учун қулай шароит яратади. Бу ташрифлар нафақат муносабатларни янада ривожлантиришга туртки бўлди, балки душманларимизга Москва ва Астана ўртасида ихтилоф қолдириш мумкин эмаслигини ҳам очиб берди”, – деди дипломат.
Россияга қарши санкциялар давлатлар ўртасидаги муносабатларга қандай таъсир қилди?
А. Бородавкиннинг сўзларига кўра, “коллектив Ғарб томонидан киритилган Россияга қарши ноқонуний санкциялар” мамлакатлар ўртасида савдо-иқтисодий соҳада интеграция алоқалари ривожланишини тўхтатишга хизмат қилмайди.
Унинг эслатишича, ўтган йили Россия-Қозоғистон савдо айланмаси рекорд даражага етган – 1,8 триллион рубль. 2023 йилнинг январь-сентябрь ойларида ўтган йилнинг шу даврига нисбатан ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 17 фоизга ошиб, 1,5 триллион рублга етди.
“Шахсан мен савдо тузилмасини диверсификация қилиш йўналишидаги сўнгги ўзгаришларга алоҳида тўхталиб ўтмоқчиман. Бу нохомашё компонентнинг кўпайиши билан тавсифланади. Мамлакатларимиз ўртасидаги савдо баланси босқичма-босқич тенглашмоқда. Биз Россия бизнеси Қозоғистон ҳудудида лойиҳаларни амалга оширишдан жуда манфаатдор эканини кузатмоқдамиз. Асосан маҳаллий ёқилғи-энергетика комплексига сармоя киритадиган Ғарб инвесторлари билан таққослаганда, маҳаллий тадбиркорлар Қозоғистон иқтисодий комплексининг барча тармоқларида мавжуд” – деди у.
Дипломат тақдим этган маълумотларга кўра, агар капиталнинг дастлабки келиб чиққан давлатларни ҳисобга олсак, Россия компанияларининг Қозоғистон иқтисодий комплексига киритган сармояси 50 миллиард доллардан ошади. Бу йил ҳам Россиянинг Қозоғистон иқтисодиётига қўшган ҳиссаси ортиб бормоқда. 6 ой ичида уларга деярли 20 фоиз, яъни 1,1 миллиард доллар қўшилди.
“Қозоғистонда Россия сармояси иштирокида 18 мингдан ортиқ корхона фаолият юритмоқда, қозоғистонлик ҳамкорлар билан 4 мингга яқин қўшма корхона фаолият кўрсатмоқда. Ушбу кўрсаткич бўйича Россия ишончли тарзда биринчи ўринда. Мамлакатларимиз бизнес тузилмаси ўзаро манфаатли интеграция лойиҳаларини амалга оширишда давом этмоқда. Улардан энг йириклари Қозоғистоннинг шимолий-шарқий ҳудудларини Россия гази билан газлаштириш, Қозоғистон ҳудуди орқали Ўзбекистонга тескари режимда “Марказий Осиё – Марказий” қувури орқали газ етказиб беришни бошлашдир. Қозоғистон нефтини хорижга барқарор ташишни та’минлаш мақсадида Каспий қувурлари консорсиуми инфратузилмасидан фойдаланишни кенгайтириш, “Дружба” қувури орқали Қозоғистон нефтини Европага етказиб бериш ҳажмини ошириш, "Лукойл" компаниясининг Каспий денгизининг Қозоғистон қисмидаги "Қаламқас", "Ауезов" ва "Хазар" конларини ўзлаштириши, Қозоғистоннинг "Байтерек" космик ракета мажмуасини яратиш, "Сибур" ва "Татнефть" компанияларининг Қозоғистон ғарбида нефть ва газ-кимё кластерини шакллантиришдаги иштироки”, – деди спикер.
Унинг фикирича, ишлаб чиқариш ва илмий-техникавий ҳамкорлик соҳасида идоралараро дастурларни амалга ошириш муҳим ўрин тутади.
“Бу жараён Қозоғистон корхоналарининг Россия ишлаб чиқариш тармоқларига уланиши билан тавсифланган янги босқичга кўтарилди. Қозоғистонда Россия капитали иштирокида йўлга қўйилган “фокусли” лойиҳалар орасида қуйидагилар ажралиб туради: автомобилларни, юк машиналари ва қишлоқ хўжалиги техникаларини йиғиш ва уларга хизмат кўрсатиш («АвтоВАЗ», «ГАЗ», «КАМАЗ», «Ростсельмаш», («Петербург трактор заводи»), мойлаш материаллари ишлаб чиқариш ("Лукойл"), нефть ва газ саноати учун маҳсулотлар ("қувур металлургия компанияси"), металл прокат ишлаб чиқариш ("Еураз Гроуп"), темир йўл қисмларини ишлаб чиқариш ("Трансмашхолдинг" ), вертолётлар йиғиш ва уларга хизмат кўрсатиш (“Россия вертолётлари”)”, – дея таъкидлади Элчи.
Ҳамкорликни ривожлантириш истиқболлари
А.Бородавкин яқин келажакдаги режалари билан ҳам ўртоқлашди. Жумладан, Тверь вагон йиғиш заводи "ҚТЖ" эҳтиёжлари учун 100 та йўловчилар вагонларини етказиб бериши, «Технониколь» компаниясининг Алмати вилоятидаги иссиқлик изоляцион материаллар ишлаб чиқаришни изоляциялаш, “Орал” ва “Еврохим” компаниялари иштирокида ўғитлар ишлаб чиқариш бўйича қўшма лойиҳаларни амалга ошириш, Россиянинг "Герофарм" компаниясининг Қарағанди фармацевтика мажмуасида муқобил инсулин ишлаб чиқариш режалари бор.
“Шимол-Жануб” халқаро транспорт йўлагини ривожлантиришга, Россия-Қозоғистон давлат чегарасидаги ўтказиш пунктларини модернизация қилишга, темир йўл ва транспорт қатновларини рақамлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда, мамлакатларимиз ўртасидаги транспорт ва логистика соҳасидаги ҳамкорлик тўхтаб қолмайди. «РЖД» ОАЖнинг “Аягўз – Бақти” темир йўли қурилишида иштирок этиши истиқболли кўринади”, – деб ҳисоблайди дипломат.
У шунингдек, агар “Росатом” давлат корпорацияси АЭС қуриш бўйича миллий референдумда ижобий қарор қабул қилса, ушбу муҳим лойиҳани ўз ҳамкорлари учун қулай шарт-шароитларда амалга оширишга тайёрлигини, асосий эътиборни АЭСнинг хавфсиз ва узлуксиз ишлашини таъминлашга қаратишини айтди.
“Банк-молия соҳасида Россияга қарши мисли кўрилмаган санкцияларга қарамай, ВТБнинг Қозоғистондаги шўба корхонаси маҳаллий бозорда мустаҳкам ўринга эга. Россия ва Қозоғистон контрагентлари ўртасидаги тўлов тизими такомиллаштирилмоқда. Шу билан бирга, миллий валюталарда ўзаро ҳисоб-китобларни таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда, уларнинг улуши 75 фоизга етди. Россиянинг "Яндекс", «Вайлдберриз» ва "Озон" рақамли хизматлари Қозоғистон аҳолиси ва корхоналари орасида жуда машҳур. Қозоғистонлик дўстларимизнинг ҳисоб-китобларига кўра, Россия-Қозоғистон сармоя “савати” умумий қиймати 333,5 миллиард бўлган 143 та лойиҳани ўз ичига олади”, – дея қўшимча қилди А.Бородавкин.
Икки давлат президентлари раислигида ўтган Россия ва Қозоғистон минтақалараро ҳамкорлик форуми нима берди?
“Бу икки томонлама кун тартибидаги муҳим йиллик тадбирлардан биридир. Жорий йилда у Қостанайда бўлиб ўтди ва қишлоқ хўжалигида ҳамкорликни ривожлантириш, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш ва ушбу соҳаларда ёш мутахассисларни тайёрлашга бағишланди. Россия ва Қозоғистон иқтисодиёти учун агросаноат мажмуасининг аҳамияти ортиб бормоқда. Мамлакатларимизнинг сўнгги 7 йилдаги товар айирбошлаш таркибини таҳлил қиладиган бўлсак, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари савдоси икки баравардан зиёд ошган. Натижада, 2023 йилга келиб, ушбу товарлар гуруҳи саноат бўйича икки томонлама товар айирбошлаш хажми бешинчи ўриндан иккинчи ўринга кўтарилиб, Россия экспортида анъанавий равишда устун бўлган минерал маҳсулотлар ва ёқилғи, кимё саноати маҳсулотлари ва металлар каби соҳаларни ортда қолдиради”, – деди спикер.
Унинг сўзларига кўра, тадбир иштирокчиларининг сони ва таркиби форумга қизиқиш ортганидан далолат беради. Бу йил Қостанайга (Алтай вилояти, Самара, Астрахан, Волгоград, Саратов, Свердловск, Новосибирск, Омби ва Қорған вилоятлари) 9 нафар россиялик губернатор келди. Тадбирда Россиянинг 19 та субъектининг турли даражадаги вакиллари иштирок этди.
Унинг эслатишича, мазкур тадбир давомида 9 та ҳужжат имзоланган. Савдо-иқтисодий, илмий-техникавий ва маданий-гуманитар соҳаларда минтақалараро мулоқотни жонлантиришга қаратилган келишувлар, шунингдек, Шимолий Қозоғистонда узоқ муддатли нон ва булочка маҳсулотларини ишлаб чиқариш лойиҳасини амалга ошириш бўйича меморандум шулар жумласидандир. Петропавлда юк кўтариш ускуналарини йиғиш бўйича ҳамкорлик тўғрисидаги меморандум, Қостанай вилоятида сутни саноат совутиш учун ускуналар ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорлик меморандуми ва бошқалар бор.
Ҳозирги геосиёсий вазият контекстида ташқи сиёсат
“Ўйлайманки, бу саволга энг яхши жавоб Россия президентининг Астанага ташрифи чоғида берган баҳо бўлади, шунингдек, Қозоғистон ҳақида гапирганда доимо иқтибос келтиради: “Мамлакатларимиз шунчаки иттифоқчи эмас, балки энг яқин иттифоқчилардир”. Худди шундай фикрни Қозоғистон Республикаси раҳбарияти ҳам билдирмоқда. Президент Қасим-Жомарт Тоқаев 9 ноябрь куни бўлиб ўтган саммитда “Россия Қозоғистоннинг стратегик ҳамкори ва иттифоқчиси” деб таъкидлади.
Қолаверса, бу Астананинг икки томонлама ҳамкорликдаги изчил сиёсати. Унинг ютуқларини биз яқинда ХХІ асрда дўстона қўшничилик ва иттифоқчилик тўғрисидаги шартнома имзоланганининг ўн йиллиги муносабати билан, шунингдек, кўп томонлама бирлашмаларда ўз тармоғимизни яратиш пайтида таъкидладик ”, – деди Россиянинг Қозоғистондаги Элчиси.
Унинг сўзларига кўра, Қозоғистон КХШТ негизида Коллектив хавфсизлик тизимининг ишончли иштирокчиси бўлиб қолмоқда ва ташкилотни мустаҳкамлашга ўз ҳиссасини қўшишга тайёрлигини доимо тасдиқлаб келади.
“23 ноябрь куни КХШТ Коллектив хавфсизлик кенгашининг Минскдаги сессиясида Президент Тоқаев 2024 йил 1 январдан Астанада ўтказиладиган раислик дастурининг устувор йўналишларини тақдим этди. Ушбу тезисларда Қозоғистоннинг ушбу тузилмада ишлашга профессионал ва манфаатдор ёндашуви кўрсатилган. Буларнинг барчаси, шубҳасиз, иттифоқчилар Қозоғистон халқининг миллий манфаатлари ва интилишларидан келиб чиққан ҳолда танлаш бўйича принципиал йўналишга амал қилишини исботлайди ва биз буни фақат олқишлашимиз мумкин”, – деди дипломат.
А. Бородавкин Қозоғистон ҳам бошқа кўплаб давлатлар, жумладан, Россиянинг иттифоқдошлари ва интеграцион ҳамкорлари каби қўшимча чекловлар қўйилмаслиги учун Ғарбнинг Россияга нисбатан қўллаган санкцияларига маълум даражада амал қилишга мажбур деган фикрни билдирди.
Маърузачи Қозоғистон халқаро муносабатларда барча манфаатдор томонлар билан конструктив ҳамкорлик ва самарали иқтисодий ҳамкорликни ўз ичига олувчи прагматик ёндашувни бошқараётганини таъкидлади.
“Россия-Қозоғистон иқтисодий муносабатлари бўйича юқорида айтиб ўтилган маълумотларга Президент Тоқаевнинг яқинда Бишкекда бўлиб ўтган МДҲ давлатлари раҳбарлари кенгаши йиғилишида санкциялар сиёсатига берган баҳосини қўшсак, ортиқча бўлмайди. Унинг таъкидлашича, унинг мамлакати "жаҳон савдоси ва давлатлар фаровонлигига салбий таъсир кўрсатадиган иқтисодий санкциялардан фойдаланишга тубдан қарши". Биз ҳам худди шундай ёндашувга амал қиламиз. Россия раҳбарияти доимий равишда иқтисодиётдаги бир томонлама ноқонуний чекловлар хавфи ҳақида гапириб келади, бу нафақат глобал макроиқтисодий “саломатлик”га, балки қитъадаги барча одамларнинг фаровонлигига ҳам зарар етказади”, – дея хулоса қилди Элчи.
