АҚШ Хитой товарларига 100% бож солиқини жорий этса, Қозоғистонга унинг таъсири қандай бўлади?
ASTANA. Kazinform - АҚШ президенти Дональд Трамп Хитой товарларига 100 фоизлик бож жорий этилишини маълум қилди. Иқтисодчилар Арман Бейсембаев ва Расул Рисмамбетов ушбу қарорнинг Қозоғистон ва бутун Марказий Осиё иқтисодиётига таъсири ҳақида гапирди.
АҚШ президенти Дональд Трамп Хитойдан олиб келинаётган товарларга божларни икки баравар ошириш ва экспортга чекловлар жорий этиш режасини маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, Хитой 1 ноябрдан бошлаб деярли барча ишлаб чиқарилган маҳсулотларга экспорт назорати ўрнатилишини эълон қилиб, “жуда агрессив позицияни” кўрсатди.
Арман Бейсембаевнинг сўзларига кўра, Хитой саноати асосан экспортга, жумладан, АҚШ бозорига йўналтирилган.
“100 фоизли бож дегани — АҚШга Хитойдан келадиган ҳар бир товарнинг нархига 100 фоиз миқдорида қўшимча солиқ солинади дегани. Агар илгари маҳсулот нархи 100 доллар бўлган бўлса, энди унга яна 100 доллар бож қўшилади, яъни нархи камида 200 долларгача ошади. Бу АҚШ бозорида Хитой маҳсулотлари нархининг кескин ошишига олиб келади. Божлардан тушган пул АҚШ бюджетига тушади, бироқ Трампнинг асосий мақсади бошқа - Хитой саноати ривожланишига тўсқинлик қилиш”, - дейди эксперт.
Унинг сўзларига кўра, бу - АҚШ ишлаб чиқаришини ҳимоя қилишга қаратилган савдо урушининг қуролидир.
“Бу - икки йирик иқтисодиёт ўртасидаги глобал рақобатнинг намоёнидир. Трампнинг савдо сиёсатининг мақсади Хитойнинг иқтисодий юксалишини секинлаштиришдир. Бунинг оқибатлари аниқ: Хитой маҳсулотлари АҚШда қимматлашади, талаб пасаяди, буюртмалар камаяди, заводларга юк тушади. Натижада корхоналар ёпилади, ишсизлик кўпаяди, иқтисодий ўсиш суръати секинлашади”, - дейди иқтисодчи.
Унинг таъкидлашича, ишлаб чиқаришнинг қисқариши мамлакатнинг умумий иқтисодий ривожланишини секинлаштириши мумкин.
“Бу ҳолат билвосита Қозоғистон ва Марказий Осиё мамлакатларига таъсир қилади. Хитойда саноат фаоллигининг пасайиши ички талабнинг пасайишига, шу жумладан энергия талабининг пасайишига олиб келади. Агар Хитой нефть ва газ сотиб олишни камайтирса, жаҳон нархлари ҳам тушади. Ҳозирда нефть 61 доллар атрофида ва янада тушиши мумкин. Иқтисодиёти кўп жиҳатдан нефть экспортига боғлиқ бўлган Қозоғистон учун эса бу ҳолат бюджет даромадларининг камайишига таҳдид солади”, — деди Арман Бейсембаев.
Шунингдек, у Хитой сармоялари ҳам камайиши мумкинлигини айтди.
“Агар Хитойда иқтисодий таназзул бошланса, Пекин ташқи лойиҳаларни эмас, балки ички барқарорликни таъминлашга устувор аҳамият беради. Шунинг учун Қозоғистон ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига киритилаётган сармоя ҳажми камайиши мумкин”, - дейди у.
Бироқ, эксперт бу қарорнинг барқарорлигига ишонч ҳосил қилмайди.
“Трамп тез-тез бундай қарорларни эълон қилади ва кейин уларни бекор қилади. Бугун бож солиқ киритиб, эртага «Хитой билан тарихий келишувга эришилди» деб уни тўхтатиши мумкин. Шунинг учун буни узоқ муддатли стратегия деб ҳисоблашга ҳали эрта. Бироқ агар бож жорий этилса, унинг жаҳон ва минтақавий иқтисодиётга таъсири албатта сезилади”, - дея хулоса қилди Арман Бейсембаев.
Молиявий таҳлилчи Расул Рисмамбетов фикрича, буни АҚШ ва Хитой ўртасидаги иқтисодий савдо сифатида кўриш керак.
“Бу ҳолат Трампнинг биринчи президентлиги даврида ҳам, Байден президентлиги даврида ҳам содир бўлган. Бу музокараларнинг бир қисми сифатида қаралиши керак. Ҳаммаси Хитойнинг ноёб тупроқ металларини экспорт қилишни чеклашидан бошланди. Ва бу металлар - Қўшма Штатлар учун, айниқса, мудофаа саноати учун жуда муҳимдир. Агар Хитой экспорт қоидаларини талабини кучайтирса ва энди ҳар қандай компанияни "ишончсиз" деб тан олса, у автоматик равишда нодир металларга кириш ҳуқуқини йўқотади. Бу бутун электроника саноати, жумладан бошқарув тизимлари ва ҳарбий техника ишлаб чиқариш учун катта зарба”, - дейди у.
Экспертнинг сўзларига кўра, АҚШ бунга жавобан 100% тариф жорий этишни таклиф қилган. Бироқ ваҳима қилишнинг ҳожати йўқ – Трамп аввалроқ 120-125 фоизлик тариф жорий этишини айтган, лекин кейинроқ ўз фикридан қайтган.
“Агар савдо уруши ҳақиқатан ҳам кучайса, Қозоғистон ҳам фойда, ҳам хавф-хатарларга дуч келиши мумкин. Хитой ишлаб чиқариш ёки экспортининг бир қисмини Қозоғистон орқали амалга ошириши мумкин. Бироқ бунинг эҳтимоли паст. Хавф шуки, агар Қозоғистон Хитой товарларини АҚШ билан келишувсиз етказиб берса, биз ҳам қўшимча божга дуч келишимиз мумкин, – дейди Расул Рисмамбетов.
Бироқ у Қозоғистон иқтисодиётига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатмайди, деб ҳисоблайди.
"АҚШга экспортимизнинг асосий қисмини – хом ашё ва стратегик товарлар ташкил этади, улар ўз қонунларига кўра бождан озод этилган", - дейди иқтисодчи.
Бундан ташқари, унинг сўзларига кўра, Трампнинг асосий мақсади америкалик компанияларни импорт ўрнини босишга ўтишга ундашдир. Бироқ, АҚШда ишчи кучининг қимматлиги ҳисобга олинса, ишлаб чиқариш таннархи ҳам ошади ва Америка компаниялари Хитой компаниялари билан нарх бўйича рақобатлаша олмайди.
“Аслида, бу оддий иқтисодий босим механизми. Трампнинг асосий мақсади АҚШ учун Хитойдан нодир тупроқ металларига чексиз киришни таъминлашдан иборат. У нафақат ўз мамлакатида, балки бошқа мамлакатларда ҳам бундай металларнинг асосий ишлаб чиқарувчиси ҳисобланади. Трамп иккинчи марта 100 фоизлик тарифни эълон қилгани, лекин уни амалга оширмагани бу фақат савдода босим воситаси эканлигини кўрсатади, — дея хулоса қилди Расул Рисмамбетов.
